داستان قلعه پرتغالی ها؛ تلفق معماری و تاریخ
فروغ فاطمی 
قلعه پرتغالی ها یکی از بنا های به جا مانده از زمان استعمار کشور پرتغال بر جنوب کشور است. شاید سال های گذشته قلعه پرتغالی ها مقر فرماندهی ژنرال ها و فرماندهان کشور پرتغال بود، اما امروزه جزو جاذبه های گردشگری جنوب کشور محسوب می شود و هر ساله بسیاری از مسافران و گردشگرانی که با خرید بلیط هواپیما به جنوب کشور سفر می کنند، برای دیدن قلعه پرتغالی ها قشم و هرمز از این مناطق دیدن می کنند.
تاریخچه پیدایش و داستان قلعه پرتغالی ها
کشور عزیزمان ایران به خاطر داشتن منابع طبیعی فراوان خود، مورد توجه کشور های استعمارگری چون انگلستان، پرتغال و فرانسه بوده است. قلعه پرتغالی ها هم از زمانی که ایران مستعمره پرتغال بود به یادگار مانده و به یکی از جا های دیدنی جنوب کشورمان تبدیل شده است.
پس از تصرف تنگه هرمز توسط پرتغالی ها در مناطق جنوبی کشور و جزیره هایی چون قشم، لارک و جزیره هرمز، چندین قلعه توسط آن ها ساخته شد که برای کنترل بیشتر این تنگه استراتژیک از آن ها استفاده می کردند. قلعه پرتغالی ها قشم در قرن شانزدهم میلادی ساخته شده است. پرتغالی ها که با نام اکتشاف وارد کشور هایی چون ایران شده بودند، پس از به تصرف درآوردن مناطق مختلف، اقدام به ساخت پایگاه های نظامی کردند و به این صورت قلمرو خود را در جنوب کشورمان گسترش دادند.
هدف پرتغالی ها، انگلیسی ها، حتی هلندی ها و اسپانیایی ها به دست آوردن منابع نفت و گاز جنوب کشور بود. به همین خاطر برای سکونت خود در مناطق جنوب کشور که تنها بومیان بدون دفاع در آنجا زندگی می کردند، قلعه هایی را بنا نمودند. در نهایت نیز انگلیسی ها که به عنوان رقیب سرسخت پرتغالی ها محسوب می شدند به سرداران معروفی چون امام قلی‌خان کمک کردند تا بتوانند پرتغالی ها را از مناطق جنوبی کشور بیرون کنند.
این اتفاق در دوران صفویه افتاد و در آن زمان مناطق جنوبی کشور مانند بندرعباس از دست استعمارگران پرتغالی نجات پیدا کردند. اما همچنان بنا هایی که آن ها ساخته بودند در جزایر متعدد ایران مانند قشم، لارک و هرمز دیده می شوند.
معرفی قلعه پرتغالی ها قشم
یکی از معروفترین قلعه های به جا مانده از دوران استعمار پرتغال، قلعه پرتغالی ها قشم است که در شمال این جزیره قرار گرفته است. مسافرانی که به جزیره قشم سفر می کنند، علاوه بر جاذبه های گردشگری دیگر جزیره، قلعه پرتغالی ها را هم از نزدیک می بینند و هرچه بیشتر به تاریخ غنی کشور خود افتخار می کنند.
قلعه پرتغالی ها توسط آلبو کرک یکی از سرداران پرتغالی در جزیره قشم ساخته شد. ساخت این قلعه ۳۰ سال به طول انجامید و متأسفانه پرتغالی ها در خلال سال های ۱۵۱۴ تا ۱۶۲۳ میلادی به مدت ۱۱۰ سال بر جنوب کشور حکومت می کردند و از منابع طبیعی جزیره های جنوبی استفاده می کردند.
در واقع قلعه پرتغالی ها قشم، مهمترین مقر حکومت پرتغالی ها بود. آن ها حدود ۱۵۰ سال در این دژ نظامی بر دریای عمان سلطه پیدا کرده بودند. اما در نهایت در سال ۱۶۲۳ سرداران وطن پرست ایرانی مانند امام قلی‌خان این قلعه را از دست پرتغالی ها نجات دادند و آن ها را برای همیشه از کشور خارج کردند.
قلعه پرتغالی های قشم تا مدت ها زیر خاک مدفون شده بود. اما در نهایت در سال ۱۳۷۸ یک باستان شناس معروف ایرانی به نام استاد احسان یغمایی توانست این قلعه را شناسایی کند. درست یک سال بعد از پیدا کردن قلعه پرتغالی ها یک زمین لرزه قوی در جنوب کشور اتفاق افتاد و بخش هایی از این قلعه دچار آسیب دیدگی شد. اما بعد از اینکه مسئولیت این قلعه را سازمان میراث فرهنگی منطقه آزاد جزیره به عهده گرفت، کار های مربوط به استحکام بخشی و مرمت آن آغاز شد. این قلعه‌ای که امروزه جزو آثار ملی کشور به ثبت رسیده، یکی از جاذبه های گردشگری قشم است.
آدرس: استان هرمزگان- جزیره قشم- بلوار ژئو پارک
راه های دسترسی به قلعه پرتغالی ها قشم
برای سفر به جزیره قشم و دیدن قلعه می توانید از طریق راه های دریایی و هوایی خودتان را به این جزیره زیبا برسانید. خرید بلیط هواپیما قشم اولین و بهترین روش برای دیدن قلعه است. اما اگر بخواهید از راه دریا به قشم سفر کنید، می توانید به یکی از بندر های جنوبی کشور مانند بندرعباس بروید و از آنجا راهی قشم شوید.
پس از اینکه به جزیره قشم رسیدید، باید به طرف بندر ذاکری و شرق جزیره بروید. سپس در ادامه به طرف میدان ولایت بروید و پس از رسیدن به خیابان باهنر، مسیرتان را تا میدان امام خمینی قشم ادامه بدهید. سپس می توانید از تابلو هایی که وجود دارند به عنوان راهنما استفاده کنید و به بلوار ژئوپارک قشم و قلعه پرتغالی‌ها برسید. این سازه عظیم و تماشایی جزوه اصلی‌ترین جاذبه ها و جا های دیدنی قشم است.
بهترین زمان بازدید از قلعه پرتغالی ها قشم
اگر می خواهید بدانید بهترین فصل برای سفر به جزیره قشم چه موقعی است، باید به شرایط آب و هوایی جزیره توجه داشته باشید. این جزیره دارای آب و هوایی گرم و مرطوب است. بنابراین در هر فصلی که به قشم سفر کنید به وضوح می توانید رطوبت موجود در هوا را احساس کنید. اما فصل هایی مانند تابستان بیشتر از فصول دیگر گرم و شرجی هستند. بنابراین اگر می خواهید از این قلعه عظیم در شرایط آب و هوایی خوب و مناسب دیدن کنید، بهترین زمان سفر به قشم، اواخر فصل پاییز تا اواسط اردیبهشت ماه است. به دلیل اینکه تعداد گردشگران در فصل پاییز و اوایل بهار افزایش پیدا می کند، می توانید در نیمه زمستان به قشم سفر کنید. اینطوری ناچار نیستید شلوغی جمعیت را تحمل کنید.
امکانات و بخش های مختلف جزیره پرتغالی ها
قلعه پرتغالی ها یک سازه بسیار عظیم است که مساحت آن حدود ۲۰۰۰ متر مربع است. این قلعه دارای یک نقشه چند ضلعی به صورت نامنظم است. اگرچه بخش هایی از این قلعه به خاطر شرایط آب و هوایی دچار فرسودگی و تخریب شدید شده‌اند، اما هنوز هم با دیدن بنایی به این بزرگی، مسافران تعجب زده می شوند. یک قلعه قدیمی با دیوار های بلند و قطور که در بعضی جا ها ارتفاع آن به ۴ متر می رسد، برای گردشگران بسیار جالب است.
- این قلعه دارای چهار برج در بخش های متفاوت است که ارتفاع هر یک از آن ها به ۱۲ متر می‌رسد.
- برای ساخت این قلعه از سنگ های مرجانی، ساروج و گچ استفاده شده است.
- دیوار های قلعه دارای نقش و نگار های بسیار زیبایی هستند.
پس از ورود به قلعه یک محوطه بسیار وسیع جلوی روی شما قرار می گیرد که دور تا دور آن را دیوار های بلند پوشانده‌اند. بخش های مختلف قلعه پرتغالی ها قشم عبارتند از:
- زندان های قلعه
- مقر فرماندهی
- سربازخانه
- انبار سلاح ها
- آب انبار
برای ساخت این قلعه از معماری دوران قرون وسطی در اروپا الهام گرفته شده است. اما در بعضی از قسمت های آن نیز می توانید معماری مربوط به دوران ساسانی را مشاهده کنید. هنوز هم توپ های جنگی و ابزارآلات قدیمی به جا مانده از دوران استعمار پرتغالی ها در این محوطه نگهداری می شود که با ورود به قلعه، می توانید آن ها را از نزدیک ببینید.
نکته جالب درباره قلعه پرتغالی ها
یک تونل زیرزمینی مخفی که طول آن حدود ۱۵ کیلومتر است در زیر قلعه کشف شده است. این تونل که راه فرار فرماندهان پرتغالی در سال های گذشته بوده تا میدان سعدی در جزیره قشم ادامه پیدا کرده است. البته فقط ۳ کیلومتر از این تونل باز شده و بقیه آن هنوز حفاری نشده است.
افرادی که بتوانند از دیوار های قلعه بالا بروند، می توانند نمای بسیار زیبایی از دریا و جزیره قشم را زیر پای خود ببینند. تماشای چشم انداز رؤیایی خلیج فارس از بالای قلعه عظیم پرتغالی ها که نتوانسته از آن ها در برابر سردران ایرانی دفاع کند، حس غرور و افتخار را در انسان برمی انگیزد.
وسایل مورد نیاز برای بازدید از قلعه پرتغالی ها
به دلیل اینکه در نزدیکی قلعه پرتغالی رستوران، هایپر مارکت، بستنی فروشی، مسجد، هتل، پارک و بانک وجود دارد، گردشگران نیازی به امکانات رفاهی چندانی ندارند. اما به هر حال اگر می خواهید در طول سفر راحت باشید، بهتر است:
- کفش راحت بپوشید
- خوراکی های سبک و بطری آب خنک به همراه خودتان ببرید. چرا که ممکن است بازدید از قلعه دو ساعت طول بکشد.
- به خاطر اینکه آفتاب قشم معمولاً سوزان است، حتماً از کلاه یا آفتابگیر استفاده کنید و کرم ضد آفتاب به همراه خودتان داشته باشید.
ساعت بازدید از قلعه پرتغالی ها قشم
بازدید از قلعه پرتغالی ها در جزیره قشم هر روز امکان‌پذیر است. مسافران می توانند از ساعت ۸ صبح تا ۶ عصر برای بازدید از این قلعه به بلوار ژئو پارک بروند. همانطور که اشاره کردیم، بازدید قلعه هم ممکن است یک الی دو ساعت طول بکشد.
هتل های اطراف قلعه پرتغالی ها قشم
اگر هدف شما از سفر به قشم بازدید از جا های دیدنی و جاذبه های گردشگری این جزیره باشد، مشکلی بابت اقامت نخواهید داشت. زیرا فاصله قلعه پرتغالی ها تا مرکز شهر بسیار کم است و در اطراف آن هتل های متعددی وجود دارند. به همین خاطر می توانید در یکی از هتل هایی که به آن ها اشاره می کنیم، اقامت داشته باشید. بعضی از این هتل ها که در شمال شرق جزیره قرار گرفته‌اند، فقط ۵ دقیقه با قلعه فاصله دارند. این هتل‌ها عبارتند از:
- هتل آسمان
- هتل آپادانا
- هتل نخل هنگام
- هتل آرام
- هتل بهشت
- هتل آسماری
- هتل آپارتمان کاوان
- هتل رویال
نکته: هتل الوند ۲ و هتل آرام نسبت به سایر هتل ها به قلعه پرتغالی ها نزدیک‌ترند.
رزرو سوئیت و اقامتگاه بوم گردی در قشم
اقامت در خانه های اجاره‌ای شخصی و رزرو سوئیت در قشم هم یکی از گزینه هایی است که پیش رو دارید. بعضی از اقامتگاه های سنتی بومگردی هستند که در نزدیکی قلعه پرتغالی ها قرار دارند. از جمله معروفترین آن ها نیز می توان به این موارد اشاره کرد.
- اقامتگاه بومگردی لرد سوزا
- اقامتگاه بومگردی خالو
- اقامتگاه خانه دوست
البته این اقامتگاه ها حدود ۵۰ دقیقه با قلعه فاصله دارند.
توجه: اگر می خواهید فقط ۱ تا ۲ ساعت در این منطقه بمانید و از قلعه دیدن کنید، می توانید در محوطه اطراف قلعه چادر بزنید و یا به پارک قلعه پرتغالی ها بروید که حدود ۷ دقیقه تا قلعه فاصله دارد.
درباره قلعه پرتغالی ها هرمز
در جزیره هرمز نیز یکی دیگر از قلعه های ساخته شده در دوران پرتغالی ها وجود دارد. برای ساخت این قلعه از خاک قرمز رنگ جزیره هرمز استفاده شده و بخش هایی از دیوار این قلعه را با سنگ های آبی رنگ زیبا پوشانده اند تا به رنگ آبی دریا به نظر برسد و به نوعی قلعه را در مقابل دشمنان استتار کنند.
قلعه هرمز نیز مانند قلعه قشم دارای بخش های مختلفی است که از جمله آن ها می توان به کلیسای موجود در قلعه، ستون های مدور سنگی آن، آب انبار قلعه، مقر فرماندهی و بخش های مختلف طبقات زیرین آن اشاره کرد که امروزه زیر آوار ماسه های ساحلی دفن شده‌اند.
این قلعه که در ضلع شمالی جزیره قرار گرفته در نزدیکی سواحل نیلگون خلیج فارس قرار دارد. بر اساس آثار تاریخی به دست آمده، گفته می شود این قلعه در دوران صفوی ساخته شده است و در آن زمان مقر فرماندهی استعمارگران پرتغالی بوده است. قلعه پرتغالی ها هرمز در زمان شاه عباس صفوی توسط سرداران ایرانی فتح شد و از آن پس به دست ایرانی ها افتاد.
نکته جالب درباره قلعه پرتغالی ها جزیره هرمز: در آب انبار این قلعه هنوز هم می توانید آب پیدا کنید.
آدرس: استان هرمزگان- جزیره هرمز- 1 کیلومتری اسکله اصلی
راه های دسترسی به قلعه پرتغالی ها هرمز
قلعه پرتغالی ها هرمز در جزیره هرمز و استان هرمزگان قرار گرفته است. برای دسترسی به این قلعه باید ابتدا به استان هرمزگان و جزیره زیبای هرمز بروید. دو راه برای رفتن به جزیره هرمز دارید.
سفر هوایی
خرید بلیط هواپیما برای سفر به استان هرمزگان و جزیره هرمز بهترین روشی است که می توانید انتخاب کنید. البته باید این نکته را بدانید که شما باید بلیط هواپیما برای بندرعباس یا جزیره قشم را خریداری کنید و از آنجا راهی جزیره هرمز شوید. پس از رسیدن به جزیره هرمز باید از طرف بندرگاه به سمت شمال شرقی جزیره بروید و پس از چند دقیقه پیاده‌روی، می توانید قلعه پرتغالی ها را روبروی خودتان ببینید.
سفر دریایی
سفر به جزیره هرمز از طریق دریا هم امکان‌پذیر است. همانطور که اشاره کردیم، می توانید به یکی از بندر های جنوبی کشور بروید و از آنجا با قایق، لنج و کشتی خودتان را به جزیره هرمز برسانید.
تاریخچه قلعه پرتغالی ها هرمز
قلعه پرتغالی ها جزیره هرمز قدمت ۵۰۰ ساله دارد. در همان دوران صفوی که قلعه پرتغالی ها جزیره هرمز ساخته شد، چندین قلعه دیگر در راس الخیمه، عمان و کنگ، توسط پرتغالی ها ساخته شدند که در آن زمان برای اسکان نظامیان از آن ها استفاده می شد. این قلعه حدود ۱۱۵ سال محل حکومت پرتغالی ها در جزیره هرمز بود و در سال ۱۶۲۲ توسط سرداران شاه عباس صفوی فتح شد.
قلعه هرمز در ابتدا ۲۰ هزار متر مربع وسعت داشت، اما امروزه به خاطر فرسودگی و خراب شدن بخش هایی از آن، دارای مساحتی حدود ۱۵ هزار متر مربع است. برای ساخت این قلعه نیز از سنگ های اسفنجی محکم استفاده شده است.
امکانات و بخش های مختلف قلعه پرتغالی ها هرمز
داخل قلعه پرتغالی ها جزیره هرمز یک کلیسای قدیمی وجود دارد که زیر زمین ساخته شده است. ستون های سنگی این کلیسا هنوز هم مانند گذشته مستحکم و پابرجا باقی مانده‌اند و برای ساخت آن ها از سنگ های مرجانی استفاده شده است.
معماری به کار رفته برای ساخت قلعه پرتغالی ها هرمز علاوه بر معماری قرون وسطی رد پایی از معماری ایرانی هم دارد. بخش های مختلف این قلعه شامل زندان، آب انبار بزرگ، برج های قلعه، مقر فرماندهی، اتاق‌هایی با سقف‌های هلالی، انباری، سیاه چاله، تالار اصلی و سربازخانه هستند.
ساعت بازدید جزیره پرتغالی ها هرمز
برای بازدید از این قلعه زیبا می توانید در تمام روز های هفته از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعد از ظهر به جزیره هرمز و نزدیک اسکله اصلی بروید. بلیط این قلعه هم کمتر از ۱۰ هزار تومان است. توصیه می‌کنیم برای بازدید از این قلعه وسایل کافی به همراه داشته باشید. همراه داشتن آب خنک، عینک آفتابی، کلاه های آفتابگیر، کرم ضد آفتاب و کفش راحت برای بازدید از قلعه ضروری است.
بهترین زمان بازدید از قلعه پرتغالی ها هرمز
سفر به جزیره زیبا و جادویی هرمز در هر فصلی جذاب است، اما اگر می خواهید در بهترین شرایط آب و هوایی راهی هرمز شوید، بهتر است پاییز و زمستان را برای سفر انتخاب کنید. زیرا سفر در تابستان به جزیره هرمز یک سفر طاقت فرسا در گرمای جنوب خواهد بود.
امکانات اطراف قلعه پرتغالی ها هرمز
در جزیره هرمز جاذبه های گردشگری بسیاری وجود دارند که مسافران را شگفت زده می کنند. اگر تصمیم گرفتید از قلعه پرتغالی ها دیدن کنید، می توانید:
- کوه های رنگارنگ جزیره هرمز، دره نمک، صخره های شگفت انگیز جزیره، غار الهه و دره مجسمه ها را هم از نزدیک ببینید.
- دره رنگین کمان جزیره هرمز هم یکی از زیباترین مکان هایی است که می توانید در آنجا ماسه های رنگارنگ و جادویی جزیره را تماشا کنید.
- اگر هم خواستید در انتهای روز، غروب خورشید را تماشا کنید، می توانید به ساحل سرخ هرمز بروید و ساعتی را در سواحل نیلگون خلیج فارس استراحت کنید.
هتل های محل اقامت در جزیره هرمز
در سفرتان به جزیره هرمز و بازدید از قلعه پرتغالی ها، گزینه های متعددی برای اقامت خواهید داشت. علاوه بر اقامتگاه های بومگردی، رزرو سوئیت و خانه های سنتی در جزیره هرمز، می توانید در هتل های با کیفیت این جزیره هم اقامت داشته باشید. علاوه بر آن می‌توانید اقامتگاه های سنتی را هم انتخاب کنید که ظاهر بسیار زیبا و جذابی دارند.
- هتل ساحل سرخ جزیره هرمز
- اقامتگاه ساحلی سرای آرین
- اقامتگاه چندل هرمز
- هتل هرموز
قلعه پرتغالی ها لارک
جزیره لارک یکی از جزایر کوچک جنوب ایران است که از نظر سیاسی و اقتصادی اهمیت زیادی در کشورمان دارد. به همین خاطر در دوران استعمار ایران، این جزیره هم جزو مکان هایی بود که مورد توجه پرتغالی ها قرار گرفت. در این جزیره کوچک هم یک قلعه توسط پرتغالی ها ساخته شده که نسبت به قلعه هرمز کوچک‌تر اما از قلعه جزیره قشم بزرگ‌تر است. این قلعه در جزیره لارک از توابع بخش شهاب در جزیره قشم واقع شده است.
گفته می شود این قلعه در قرن شانزدهم میلادی و در دوران صفویه ساخته شده است. حتی پس از فتح قلعه توسط سرداران صفوی و اخراج آن ها، حاکمان جزیره برای زندانی کردن محکومان از این قلعه استفاده می کردند. در زمانی که این جزیره به واسطه بارش باران های سیل آسا تخریب شد، مردم جزیره در این قلعه پناه گرفته بودند و در آنجا زندگی می کردند.
نکته جالب درباره قلعه لارک: این قلعه بدون بازسازی و رسیدگی هنوز هم مانند گذشته پابرجا است.
قلعه لارک یک پلان چهار ضلعی دارد و در گوشه گوشه آن برج های مدوری دیده می شوند. قلعه جزیره لارک دو طبقه است و برای ساخت آن از آجر، ساروج و سنگ لاشه استفاده شده است. پرتغالی ها در گذشته برای دیده‌بانی از این قلعه استفاده می کردند و توپ های جنگی را هم در بخش‌های دیده بانی قلعه قرار داده بودند.
آدرس: شمال جزیره لارک- مشرف به اسکله
راه های دسترسی به قلعه پرتغالی ها لارک
برای رفتن به جزیره لارک باید ابتدا به جزیره قشم بروید. بنابراین می توانید از طریق مسیر های هوایی یا دریایی به جزیره قشم بروید. سپس از طریق اسکله ذاکری در جزیره قشم با استفاده از قایق های موتوری یا اتوبوس دریایی به بخش شهاب و جزیره لارک بروید.
البته می توانید از طریق اسکله دوحه در قشم، اسکله جزیره هرمز یا اسکله بندرعباس هم به این جزیره رفت و آمد داشته باشید. به دلیل اینکه داخل جزیره لارک جاده آسفالت وجود ندارد، فقط می توانید از موتورسیکلت برای رفت و آمد استفاده کنید. در این جزیره فقط ۴۲۱ نفر زندگی می کنند و قبیله های بومی این جزیره که آداب و رسوم سنتی خاص خود را دارند در این جزیره ساکن هستند.
جاهای دیدنی اطراف قلعه پرتغالی ها لارک
در جزیره لارک علاوه بر قلعه پرتغالی های یک قبرستان تاریخی هم وجود دارد که مسافران می توانند از آن دیدن کنند.
- سنگ قبرهایی که در این قبرستان دیده می شوند، همگی از جنس سنگ های مرجانی هستند.
- یک فانوس دریایی قدیمی هم در این جزیره قرار دارد که جزو جا های دیدنی آن محسوب می شود.
- بقایای کشتی نیمه غرق شده در سواحل جزیره
- تلگراف‌خانه قدیمی کمپانی هند شرقی که قدمتی ۸۰۰ ساله دارد.
نکته: بسیاری از طبیعت گردان به خاطر اینکه در بعضی از مواقع سال ساحل جزیره لارک به خاطر وجود فیتوپلانگتون ها به رنگ فسفری در می‌آید، شب هنگام به این جزیره سفر می کنند و عکس های بسیار زیبایی می گیرند.
سخن آخر
در چندین جزیره جنوبی کشور در زمان استعمار پرتغالی ها، قلعه های مستحکمی ساخته شده که امروزه جزو جاذبه های گردشگری جزایر جنوبی محسوب می شوند. قلعه پرتغالی ها در قشم و هرمز به خاطر وسعت و امکاناتی که دارند برای گردشگران جذاب‌تر هستند. اما در جزیره لارک هم یک قلعه دیگر قرار دارد که در این نوشتار درباره آن صحبت کردیم. اگر تجربه بازدید از این قلعه های تاریخی را دارید، خوشحال می شویم نظرات خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.
ثبت دیدگاه