۹ تا از معروف‌ترین موزه های مشهد | بازدید از آثار ملی و تاریخی ایران در مشهد مقدس
بهاره بهرامی اغلب ما بعد از شنیدن اسم شهر مشهد، اولین چیزی که در ذهنمان تداعی می‌شود، حرم امام رضا (ع) و خیابان‌های شلوغ اطراف حرم است. اگر کمی اهل کندوکاش باشید، متوجه خواهید شد که مشهد فقط یک شهر زیارتی نیست و هر گوشه‌ای از آن روایتگر بخشی از تاریخ این سرزمین است. کافی است کمی برنامه سفرتان را تغییر دهید تا علاوه بر یک سفر زیارتی، یک سفر تاریخی را هم تجربه کنید. مشهد موزه‌های متنوعی دارد که بازدید از آن‌ها فرصت خوبی را برای آشنایی با تاریخ این شهر و دیار است. اگر قصد دارید به مشهد سفر کنید و در عین حال به تاریخ علاقه دارید، این مقاله برای شما است. در ادامه معروف‌ترین موزه های مشهد را به شما معرفی خواهیم کرد، با ما همراه باشید.
باغ موزه نادری مشهد
باغ موزه نادری که یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های تاریخی مشهد محسوب می‌شود، در زمینی به مساحت حدود ۱۴ هزار و ۴۰۰ مترمربع در کنار آرامگاه نادرشاه افشار بنا شده است. باغ موزه نادری را به‌نوعی می‌توان نمادی از دوران حکومت افشاریه دانست.
باغ موزه نادری در دهه ۱۳۴۰ توسط معمار بزرگ ایرانی یعنی هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شد. طراحی این مجموعه به سبک معماری سنتی ایرانی انجام شده و می‌توان آن را الهام گرفته شده از عمارت خورشید در کلات نادری دانست. این موزه که با سنگ‌های گرانیتی ساخته شده، سه ایوان بزرگ شرقی، غربی و جنوبی دارد. یکی از نکات ظریفی که در طراحی این موزه لحاظ شده این است که سقف آرامگاه نادرشاه با پوششی شبیه به سیاه‌چادر عشایری طراحی شده که یادآور محل تولد و مرگ این شاه بزرگ است.
قسمت‌های مختلف باغ موزه نادری
- مجسمه نادرشاه: در بدو ورود به موزه، اولین چیزی که خواهید دید، مجسمه ۶.۵ متری نادرشاه سوار بر اسب است که در کنار آن هم سه سرباز ایستاده‌اند. این مجسمه که توسط استاد ابوالحسن صدیقی ساخته شده، سمبل قدرت، شجاعت و عظمت نادرشاه است.
- تالار اول: در این تالار مجموعه‌ای از ادوات جنگی و تجهیزات سوارکاری مربوط به دوره افشاریه و قاجاریه را خواهید دید. ارزشمندترین و خاص‌ترین چیزی که در این تالار وجود دارد، شمشیر طلاکوب نادرشاه است که هدیه تاج‌گذاری او در دشت مغان بوده است.
- تالار دوم: این تالار کاملاً به معرفی زندگی و دستاوردهای نادرشاه اختصاص داده شده است.
آدرس: مشهد، چهارراه شهدای مشهد، بلوار شیرازی، باغ موزه نادری (آرامگاه نادرشاه افشار)
ساعات بازدید: نیمه اول سال: ۷:۳۰ صبح تا ۲۰:۰۰- نیمه دوم سال: ۷:۳۰ صبح تا ۱۷:۰۰
موزه بزرگ خراسان
این موزه که در سال ۱۳۹۳ به همت دکتر محمدامین میرفندرسکی افتتاح شد، یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های ایران و همچنین از بزرگ‌ترین موزه‌های خاورمیانه به‌حساب می‌آید. این ساختمان ۱۲ طبقه در زمینی به وسعت ۴۹۰۰ متر مربع احداث شده است. نکته جالب اینکه این موزه هم با الهام از عمارت خورشید کلات نادری طراحی شده است. این موزه دومین بنای تخصصی ایران است که کاملاً با هدف موزه‌داری طراحی و ساخته شده است.
موزه بزرگ خراسان به معنی واقعی کلمه بزرگ و جامع است. اگر به تاریخ علاقه دارید، قطعاً یک‌بار هم که شده باید از این موزه دیدن کنید. بازدید از این موزه فرصت خوبی برای آشنایی با سیر تحول فرهنگ و تمدن ایران و به‌خصوص خطه خراسان از دوران پیش از تاریخ تا عصر معاصر است. سفالینه‌ها و ابزار سنگی دوره‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی، نسخه‌های خطی، اشیای چرمی و فلزی و لباس‌های سنتی مردم خراسان جنوبی؛ تنها برخی از مجموعه اشیایی هستند که در این موزه نگهداری می‌شوند.
قسمت‌های مختلف موزه بزرگ خراسان
- تالارهای موزه: در این تالارها که در طبقات همکف تا دوم هستند، آثار تاریخی بی‌نظیری را خواهید دید؛ از کتیبه‌های آجری ساسانی و نقوش برجسته دوران اسلامی تا آثاری نفیس از شاهنامه و قرآن‌های خطی.
- کتابخانه تخصصی: این قسمت منابع بسیار ارزشمندی برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران و خراسان دارد.
- سالن اجتماعات و کنفرانس‌ها: در این قسمت‌ها نشست‌های علمی و فرهنگی برگزار می‌شود.
- کارگاه‌ها و آزمایشگاه مرمت آثار: در این بخش متخصصان مشغول مرمت و بازسازی آثار تاریخی هستند.
- بخش کیهان‌شناسی: متفاوت‌ترین قسمت این موزه هیمن جا است که باعث می‌شود این موزه برای علاقه‌مندان به نجوم هم جذاب باشد.
آدرس: مشهد، بلوار ناصر خسرو، پارک کوهسنگی، موزه بزرگ خراسان
ساعات بازدید: همه‌روزه از ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر
موزه علوم زمین
اگر می‌خواهید تجربه‌ای متفاوت از سفر به مشهد و حتی موزه گردی داشته باشید، پیشنهاد ما این است که حتماً سری به موزه علوم زمین مشهد بزنید. این موزه به‌طور خاص برای علاقه‌مندان به زمین‌شناسی جذاب است. موزه علوم زمین مشهد در زمینی به مساحت ۱۰ هزار متر مربع ساخته شده است. این موزه که سال ۱۳۸۵ افتتاح شده است، یکی از مراکز علمی و آموزشی مهم شهر مشهد به‌حساب می‌آید. در این مجموعه بیش از ۷۰۰ نمونه کانی، ۱۰۰ نوع سنگ از نقاط مختلف ایران و جهان، ۶۰ مدل سنگ قیمتی و نیمه قیمتی و ۵۰ نمونه فسیل کمیاب و ارزشمند وجود دارد.
قسمت‌های مختلف موزه علوم زمین
علاوه بر کانی‌ها و سنگ‌هایی که به نمایش گذاشته شده است، این موزه سه پارک علمی هم دارد که بازدید از آن‌ها فرصت خوبی برای آشنایی با فرآیندهای زمین‌شناسی، ساختار درونی زمین و تأثیر فعالیت‌های انسانی بر محیط‌زیست است:
- پارک فیزیک زمین
- پارک زمین‌شناسی و اکتشافات
- پارک معدن‌کاوی و محیط‌زیست
آدرس: مشهد، بلوار فکوری، مابین فکوری ۵۵ و ۵۷
ساعات بازدید: همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل، از ساعت ۱۰ صبح تا ۶ عصر
مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی
در حرم مطهر امام رضا (ع) و در صحن کوثر، گنجینه بی‌نظیری از تاریخ، فرهنگ، هنر و دین را خواهید دید که همان موزه آستان قدس رضوی است. این موزه یکی از خاص‌ترین موزه‌های کشور به لحاظ معماری و مجموعه آثار نفیس است.
این موزه اولین بار در سال ۱۳۱۶ شروع به فعالیت کرد؛ یعنی وقتی که بخشی از هدایای زائران امام رضا (ع) در معرض دید عموم قرار گرفت. هشت سال بعد یعنی در سال ۱۳۲۴، یک بنای مجزا در مجاورت مسجد گوهرشاد برای نمایش این گنجینه‌ها ساخته شد. سال‌ها گذشت و نهایتاً در سال ۱۳۸۷، فعالیت رسمی موزه مرکزی آستان قدس رضوی شروع شد.
بخش‌های مختلف موزه آستان قدس رضوی
این موزه در حال حاضر چندین ساختمان و بخش متفاوت دارد که در ادامه معرفی خواهیم کرد:
- موزه مرکزی: در این موزه می‌توانید کلکسیون‌های بسیار زیادی را ببینید؛ از گنجینه تمبر، اسکناس و سکه، انواع مدال‌های ارزشمند، گنجینه سلاح‌های سرد و گرم و مجموعه ظروف زینتی و تاریخی گرفته تا گنجینه صدف، حلزون و نرم‌تنان دریایی و ابزارهای نجوم، ساعت و تاریخ‌نگاری.
- گنجینه قرآن و نسخ خطی: در این بخش نسخه‌های نفیس مختلفی از قرآن را خواهید دید؛ از نسخه‌هایی که با خط کوفی نوشته شده، و نسخه‌ای که روی پوست گوزن نوشته شده تا نسخه‌هایی که توسط خوشنویسان بزرگ ایرانی مثل علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی و کلهر نوشته شده‌اند.
- موزه فرش: در این موزه سه طبقه که در سال ۱۳۹۰ افتتاح شده، مجموعه‌ای از فرش‌های مناطق مختلف ایران به معرض نمایش گذاشته شده است. در طبقه همکف، فرش‌های دوران صفوی، در طبقه اول، قالی‌های شرق و مرکز ایران و در طبقه دوم، قالی‌های غرب و شمال غرب کشور را خواهید دید.
- حمام مهدی قلی بیگ: این بخش که حدود ۵ قرن قدمت دارد، در سال ۱۳۵۶ به ثبت آثار ملی رسید. این حمام قدیمی در سال ۱۳۸۵ تغییر کاربری داد و به یک موزه تبدیل شد. در این پارک می‌توانید وسایل بهداشتی سنتی، ظروف قدیمی، لباس‌های سنتی و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای را از نزدیک ببینید.
آدرس: مشهد، حرم مطهر امام رضا (ع)، صحن کوثر
ساعات بازدید موزه مرکزی: همه‌روزه (به‌جز جمعه‌ها) از ساعت ۸ صبح تا ۸:۴۵ شب – موزه قرآن و موزه فرش: همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر
موزه توس
در ضلع غربی آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، موزه توس قرار دارد که در واقع نمادی از فرهنگ، آیین، هنر و تاریخ منطقه کهن توس و ایران به شمار می‌آید. البته هدف اصلی از تاسیس این موزه، پاسداشت شخصیت فردوسی و بعد زنده نگه‌داشتن هویت فرهنگی شهر توس بود. توس به‌خودی‌خود نقش انکار ناپذیری در تاریخ و تمدن ایران داشته، حال آنکه آرامگاه فردوسی هم آن را به یکی از مراکز فرهنگی کشور تبدیل کرده است. در سال ۱۳۶۱ یک چایخانه سنتی تغییر کاربری دارد و به موزه توس تبدیل شد. ناگفته نماند که بنای اصلی این موزه توسط معمار معروف ایرانی یعنی هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۷ طراحی شد. از جمله مهم‌ترین آثار موزه توس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نسخه‌های خطی و قدیمی شاهنامه
- نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای بر پایه داستان‌های شاهنامه
- آثار سنگی پیش از تاریخ
- لباس‌های رزمی کهن و تجهیزات جنگی باستانی
بخش‌های مختلف موزه توس
موزه توس از نظر فضاسازی و طراحی، کاملاً هماهنگ با روح حماسی شاهنامه و بافت تاریخی توس است. این موزه از چهار بخش اصلی تشکیل شده که هر یک به‌نوعی نمایانگر گوشه‌ای از گذشته ایران هستند:
- قسمت اول: در این بخش آثار کشف شده منطقه توس به‌ویژه سفال‌های اوایل اسلام را خواهید دید.
- قسمت دوم: این بخش به لباس‌های رزمی، سلاح‌هایی مانند سپر، نیزه، تیر و کمان اختصاص داده شده است که شکوه و دلاوری شخصیت‌های شاهنامه مثل رستم و سهراب را نشان می‌دهند.
- قسمت سوم: در این قسمت، سفالینه‌های مربوط به دوره زندگی حکیم فردوسی را خواهید دید که گویای هنر و زیبایی‌شناسی مردم آن دوره هستند.
- قسمت چهارم: در آخرین بخش نقاشی‌های علی رخساز از داستان‌های شاهنامه را به همراه نقاشی‌هایی که از چهره فردوسی توسط هنرمندان مختلف کشیده شده را خواهید دید.
آدرس: مشهد، کیلومتر ۲۰ آزادراه کنارگذر شمالی، شهر توس، آرامگاه فردوسی
ساعات بازدید: همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۵ عصر
موزه آیین‌های پهلوانی (شه لافتی)
یکی از متفاوت‌ترین موزه‌های مشهد، موزه آیین‌های پهلوانی است که شما را به دنیای آیین‌های کهن و ورزش باستانی و پهلوانی می‌برد. موزه آیین‌های پهلوانی که به موزه شه لافتی نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۳۸۴ توسط مرشد علی‌اکبر قاسمی افتتاح شد. این موزه علاوه بر مساحت کم، در ورودی کوتاهی هم دارد که از اتفاق همین کوتاه بودن به فروتنی و روح جوانمردی نهفته در فرهنگ پهلوانی اشاره دارد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های موزه آیین‌های پهلوانی، مراسم‌هایی است که هنوز هم در آن برگزار می‌شود. از جمله این مراسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نقالی شاهنامه
- پرده‌خوانی
- آیین گل‌ریزان
بخش‌های مختلف موزه آیین‌های پهلوانی
این موزه سه بخش اصلی دارد که هر کدام به‌نوعی روایتگر گوشه‌ای از فرهنگ پهلوانی ایرانی هستند:
- زورخانه
- عیارخانه
- لنگری
آدرس: مشهد، جاده آرامگاه، بلوار شاهنامه، چهاربرج، بهار ۲۴
ساعات بازدید:شنبه تا چهارشنبه: ۹ صبح تا ۹ شب
موزه آب
موزه آب مشهد در سال ۱۳۷۸ به همت کارشناسان آب منطقه‌ای خراسان رضوی افتتاح شد. هدف از تاسیس این موزه فقط نمایش ابزارهای قدیمی نبود. در واقع هدف این بود که بازدیدکنندگان با نحوه مدیریت آب، روش‌های سنتی آبیاری و سازه‌های کهن آبی استان خراسان و مناطق هم‌جوار آشنا شوند.
در موزه آب مشهد با سازه‌ها و ابزارهای سیستم تأمین آب در گذشته آشنا خواهید که هر کدام نشان از نبوغ مردمان خطه خراسان، این سرزمین همیشه درگیر با خشک‌سالی دارند. از جمله مهم‌ترین نمادهای مهندسی ایرانی در این موزه، قنات‌های ۲۵۰۰ ساله گناباد هستند که به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و پیچیده‌ترین روش‌های انتقال آب شناخته می‌شوند. در این موزه همچنین با خمره‌های نگهداری آب، ابزارهای ساخت قنات، سازه‌های انتقال آب، آب‌انبارها، یخدان‌ها و در نهایت پل‌بندها آشنا خواهید شد.
آدرس: مشهد، بلوار سازمان آب، اداره آب منطقه‌ای خراسان
ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸ صبح تا ۲ بعدازظهر
موزه نان
موزه نان مشهد یکی از موزه‌های تخصصی ایران و نخستین موزه نان در خاورمیانه است که در سال ۱۳۹۰ افتتاح شد. در این موزه می‌توانید با روند تهیه نان از کاشت گندم تا پخت آن آشنا شوید. در حال حاضر، در جهان تنها ۱۳ موزه نان وجود دارد که موزه نان مشهد هم یکی از آن‌ها است.
بخش‌های مختلف موزه نان
این موزه شامل چند بخش مجزا است که هرکدام به مرحله‌ای از فرآیند تولید نان اختصاص داده شده‌اند:
- بخش کشاورزی: در این بخش با مراحل تولید گندم آشنا خواهید شد؛ مانند بذرافشانی، خرمن‌کوبی، گندم چینی و چک‌زدن.
- بخش آسیاب‌بانی: در این قسمت با ابزارها و شیوه‌های سنتی تبدیل گندم به آرد آشنا می‌شوید؛ مثل دستاس (آسیاب دستی)، آسیاب آبی، آسیاب سنگی و آسباد (آسیاب بادی).
- بخش آتش: در این بخش انواع تنورها از جمله تنور سنگی، تنور سفالی، تنور مال، تنور عشایری، ساج (صفحه فلزی پخت نان) و تنورهای ایستاده را خواهید شناخت.
- بخش رقص‌پا (اپر): این قسمت به آشنایی با آیین‌های باستانی مربوط به نان اختصاص داده شده است. رقص افَر که در گذشته برای شکرگزاری هنگام برداشت محصولات کشاورزی انجام می‌شده، در این موزه به‌عنوان یکی از نمادهای فرهنگی مرتبط با تهیه نان معرفی شده است.
آدرس: مشهد، کیلومتر ۱۷ بزرگراه آسیایی، بعد از سه‌راه فردوسی، کوچه شهید یزدی، کارخانه گندم‌دشت
ساعات بازدید: روزهای غیر تعطیل از ساعت ۷ صبح تا ۱۴:۳۰ بعدازظهر
موزه مردم‌شناسی مشهد رباط ویرانی
موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی در منطقه‌ای تاریخی در نزدیکی مشهد قرار دارد. نام این موزه از روستای ویرانی گرفته شده و به همین دلیل به آن کاروانسرای ویرانی یا رباط ویرانی نیز گفته می‌شود. قدمت این بنا به اواخر دوره تیموری یا اوایل دوره صفوی بازمی‌گردد که از آن به‌عنوان یک رباط (کاروانسرا) استفاده می‌شده است.
رباط ویرانی در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و پس از مرمت و بازسازی در سال ۱۳۸۵ به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد تا فرهنگ بومی و سبک زندگی سنتی منطقه را به بازدیدکنندگان معرفی کند. این موزه دارای ۹ اتاق یا غرفه است که ۸ تا از آن‌ها به‌صورت قرینه و کاملاً روبروی هم قرار دارند. غرفه نهم نیز در انتهای بنا قرار گرفته است. ورودی اصلی در سمت جنوب‌غربی است؛ بنابراین باید برای دیدن این موزه از یک دالان مرکزی عبور کنید و وارد حیاط و فضای اصلی بنا شوید.
آدرس: مشهد، روستای ویرانی (در نزدیکی شهر مشهد)
ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر
چرا باید از موزه‌های مشهد دیدن کنیم؟
الان دیگر می‌دانیم که مشهد فقط یک شهر زیارتی نیست. این شهر موزه‌های بسیار متنوعی دارد که هر کدام به‌نوعی روایتگر تاریخ، فرهنگ، هنر و دانش ایران‌زمین را روایت می‌کنند. در این مقاله ما ۹ تا از موزه‌های معروف مشهد را معرفی کردیم؛ از باغ موزه نادری که نمادی از شکوه دوران افشاریه است تا موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی که شما را با سبک زندگی سنتی مردم خراسان آشنا می‌کند.
اگر می‌خواهید در سفر به مشهد، در کنار زیارت با پیشینه تاریخی، هنرهای سنتی، فرهنگ عامه، آیین‌های پهلوانی، علوم زمین‌شناسی، معماری کهن و حتی آیین نان‌پزی مردمان این خطه آشنا شوید، حتماً بازدید از این موزه‌ها را در برنامه سفر خود قرار دهید.
پرسش‌های متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.