کاخ صاحبقرانیه | شاهکار معماری قاجار در دل تهران
بهاره بهرامی احتمالاً وقتی اسم تهران را می‌شنوید، اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسد شلوغی و دود است؛ اما این شهر پرهیاهو جاذبه‌های تاریخی زیادی هم دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها کاخ صاحبقرانیه در مجموعه نیاوران است. این عمارت که روزگاری محل اقامت ناصرالدین‌شاه بود، امروز به‌عنوان یکی از ارزشمندترین موزه‌های پایتخت شناخته می‌شود. کافی است قدم به داخل آن بگذارید تا متوجه یکی از شاهکارهای معماری قاجاری شوید. برای اینکه بدانید این کاخ زیبا چه ویژگی‌های خاصی دارد، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید. در ادامه سفر کوتاهی به دل تاریخ تهران و کاخ صاحبقرانیه خواهیم داشت.
معرفی کاخ صاحبقرانیه
کاخ صاحبقرانیه در مجموعه فرهنگی نیاوران تهران قرار دارد و یکی از مهم‌ترین آثار به‌جامانده از دوره قاجار است. این بنا حدود ۲۰۰ سال پیش به دستور ناصرالدین‌شاه ساخته شد و در طی این سال‌ها کاربری‌های مختلفی داشته است.
کاخ صاحبقرانیه در ظاهر یک ساختمان دو طبقه ساده و سفید است ولی وارد آن که شوید، انگار قدم در دنیای دیگری گذاشته‌اید. علاوه بر آینه‌کاری‌های زیبا در این کاخ می‌توانید از دیدن تابلوهای نقاشی استادان معروف، مبلمان فرانسوی، ظروف اروپایی و فرش‌های دستباف ایرانی لذت ببرید.
کاخ صاحبقرانیه کجاست؟
کاخ صاحبقرانیه که بخشی از مجموعه فرهنگی-تاریخی نیاوران به‌حساب می‌آید، در شمال تهران و در محله نیاوران قرار دارد.
- آدرس: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی نیاوران.
دلیل نام‌گذاری کاخ صاحبقرانیه
«صاحبقران» در گذشته یکی از پراهمیت‌ترین القاب پادشاهان ایران بوده است. در واقع این لقب نشان‌دهنده قدرت، شکوه و بخت‌بلند یک پادشاه بوده است. ناصرالدین‌شاه یکی از شاهانی بود که خود را «صاحبقران» می‌دانست و به همین دلیل این اسم را روی این کاخ گذاشت.
تاریخچه کاخ صاحبقرانیه
پس از درگذشت محمدشاه قاجار (پدر ناصرالدین‌شاه) در قلعه محمدیه، ناصرالدین‌شاه که تازه به سلطنت رسیده بود، تصمیم گرفت یک اقامتگاه ییلاقی برای خود بسازد. از آنجا که محمدیه در نائین واقع شده و ناصرالدین‌شاه هم تحمل گرما را نداشت، تصمیم گرفت که یک اقامتگاه جدید در یک جای خنک بسازد. از این رو مأموران شاه منطقه‌های خوش آب‌وهوای اطراف تهران را بررسی کردند و در نهایت، نیاوران به دلیل آب‌وهوای مطبوع به‌عنوان بهترین گزینه انتخاب شد. نهایتاً در سال ۱۲۶۷ هجری قمری (۱۲۲۷ شمسی)، حاج علیخان حاجب‌الدوله مأمور ساخت کاخ صاحبقرانیه شد.
معماری کاخ صاحبقرانیه
کاخ صاحبقرانیه یکی از بناهایی است که هرچقدر ظاهرش ساده است، داخلش پرزرق‌وبرقش است. اگرچه نمای بیرونی ساختمان آجری است اما پنجره‌های چوبی قوس‌دار و سقف‌های شیب‌دار بلند، باعث می‌شود از سادگی دربیاید.
این عمارت دو طبقه، بخش‌های مختلفی دارد: طبقه پایین آن به اسم «حوض‌خانه» شناخته می‌شود و در واقع محل استراحت ناصرالدین‌شاه بوده است. این فضای صلیبی‌شکل چهار ستون دارد و در مرکز آن یک حوض هشت‌ضلعی زیبا قرار گرفته است. در طبقه بالا تالارهای آیینه‌کاری متعددی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها «تالار جهان‌نما» است. در قسمت بعد بیشتر راجع به بخش‌های مختلف این کاخ صحبت می‌کنیم.
بخش‌های مختلف کاخ صاحبقرانیه
کاخ صاحبقرانیه در دوران قاجار و پهلوی تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته است؛ به‌طوری‌که بسیاری از ساختمان‌های کناری و حرم‌سرا در دوره پهلوی اول تخریب شدند. در حال حاضر فقط عمارت اصلی باقی‌مانده است که در ادامه مهم‌ترین بخش‌های آن را به شما معرفی خواهیم کرد:
تالار آینه یا تالار جهان‌نما
مهم‌ترین و باشکوه‌ترین بخش کاخ، تالار آینه است که به «جهان‌نما» هم شهرت دارد. همه دیوارها و سقف این قسمت آینه‌کاری شده‌اند و به همین دلیل هر جایی را که نگاه کنید می‌توانید بازتاب زیبایی از نور را ببینید. این تالار دو پنجره بزرگ دارد؛ یکی رو به کوه‌های البرز در شمال و دیگری رو به شهر تهران در جنوب.
در بخش شمالی تالار، میز کار محمدرضا شاه پهلوی و در ضلع جنوبی، مجموعه‌ای از سلاح‌های دوران زندیه و قاجاریه را خواهید دید. کف این تالار به‌طور کامل با فرش‌های نفیس تبریز و کرمان پوشانده شده است. در نهایت باید به گلدان‌های اروپایی (برند میسن آلمان و سور فرانسه) اشاره کرد که زیبایی فضا را تکمیل می‌کنند.
اتاق مذاکرات نظامی
یکی از خاص‌ترین قسمت‌های کاخ، اتاق مذاکرات نظامی است که در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ محل تصمیم‌گیری‌های مهم سیاسی و نظامی بود. از ویژگی‌های خاص این اتاق می‌توان به شیشه‌های ضدگلوله و طراحی آکوستیک آن اشاره کرد. در این اتاق می‌توانید وسایل خاصی مانند کره چوبی ایتالیایی، ماکت تانک‌های اهدایی هند و اسلحه‌های اهدایی آمریکا را ببینید.
حوض‌خانه
حوض‌خانه در طبقه زیرین عمارت قرار دارد. این قسمت به دلیل فضای خنکی که دارد، در گذشته پناهگاه ناصرالدین‌شاه برای فرار از گرمای تابستان بوده است. حوض‌خانه به‌صورت صلیبی‌شکل طراحی شده است و در مرکز آن یک حوض هشت‌ضلعی قرار دارد. از دیگر جذابیت‌های این بخش می‌توان به گچ‌بری‌های تزئینی در کنار حوض اشاره کرد. ناگفته نماند که در حوض‌خانه یکی از ارزشمندترین آثار کمال‌الملک به اسم «حوض‌خانه صاحبقرانیه» را هم می‌توانید ببینید.
عکس‌خانه
بخش عکس خانه مثل یک کتاب تاریخی مصور است. در این قسمت تصاویری از کاخ در دوران ناصرالدین‌شاه، اسناد مشروطیت (که اصل فرمان آن در همین کاخ امضا شد) و عکس‌های شخصیت‌های برجسته آن دوران را خواهید دید.
سایر اتاق‌ها
کاخ صاحبقرانیه اتاق‌های متعددی دارد که هرکدام کاربرد خاصی داشته‌اند؛ از اتاق استراحت نیم‌روزی شاه، اتاق انتظار سفرا، اتاق منشی گرفته تا اتاق هدایا و حتی اتاق دندانپزشکی محمدرضا شاه. در این اتاق‌ها می‌توانید آثار هنری متعلق به دوران قاجار مانند قلمدان‌ها، جعبه‌های لاکی، آثار خوشنویسی و نگارگری‌ها را هم ببینید.
تزئینات و وسایل
تزئینات کاخ ترکیبی از هنر ایرانی و اروپایی است. مبلمان آن به سفارش فرح دیبا از فرانسه خریداری شد؛ لوسترها ساخت کشور چک اسلواکی و کارخانه باکارای فرانسه هستند و ظروف آن از برند آلمانی «رزنتال» تهیه شده‌اند. نکته دیگر اینکه به دستور رضاشاه، بعضی از نفیس‌ترین فرش‌های کاخ گلستان به صاحبقرانیه منتقل شدند. سقف‌های چوبی که در بار و چایخانه می‌بینید هم در قرن دوازدهم هجری از شیراز به این کاخ منتقل شدند. آخرین نکته اینکه در ضلع شرقی طبقه دوم هم یک مجسمه سنگی به اسم «ونوس» قرار دارد.
امکانات رفاهی کاخ صاحبقرانیه
در کاخ صاحبقرانیه همه امکانات رفاهی مورد نیاز بازدیدکنندگان وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرویس بهداشتی
- کافه و رستوران
- نمازخانه
- زمین تنیس
- سالن کنفرانس
- گالری هنری
توصیه‌هایی برای بازدید از کاخ صاحبقرانیه
برای اینکه تجربه لذت‌بخشی از بازدید کاخ صاحبقرانیه نیاوران داشته باشید، سعی کنید به نکات زیر توجه کنید:
- بهتر است برنامه خود را طوری تنظیم کنید که بتوانید از سایر بناها و موزه‌های مجموعه نیاوران هم دیدن کنید.
- با توجه به اینکه این مجموعه بسیار بزرگ است، توصیه می‌شود کفش و لباس راحت بپوشید؛ چون پیاده‌روی زیادی در پیش خواهید داشت.
- اگر شلوغی را دوست ندارید، بهتر است روزهای وسط هفته را برای دیدن این کاخ انتخاب کنید.
- اطراف کاخ آن‌چنان جای پارک وجود ندارد، پس ترجیحاً از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید.
جمع بندی
کاخ صاحبقرانیه نیاوران یکی از ارزشمندترین آثار دوره قاجار در تهران است که باوجود نمای ساده بیرونی، داخلش پر از ظرافت‌های معماری و آثار تاریخی است. هر گوشه این کاخ که بروید، چیزی برای شگفت‌زده شدن وجود دارد؛ از تالار آینه گرفته تا حوض‌خانه خنک و عکس خانه تاریخی. اگر در سفر به تهران خواستید جایی را ببینید که هم رنگ و بوی تاریخ داشته باشد و هم پر از آثار هنری مختلف باشد، کاخ صاحبقرانیه یکی از بهترین جاذبه‌هایی است که می‌توانید از آن دیدن کنید.
سؤالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.