بازار بزرگ رشت | تجربه بازار محلی در جایی که زندگی جریان دارد
مبینا قراباغی بازار بزرگ رشت، با وسعتی حدود ۲۴ هکتار، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای روباز ایران است که در قلب شهر رشت واقع شده است. این بازار، با قدمتی که به دوره قاجاریه بازمی‌گردد، از بخش‌هایی چون میدان‌های بزرگ و کوچک، راسته‌ها، چهارسوق‌ها و ۱۴ کاروانسرای تاریخی تشکیل شده است. معماری سنتی بازار، با آجرهای قرمز و طاق‌های بلند، آینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ و تاریخ گیلان را به نمایش می‌گذارد. باید توجه داشت که بازار بزرگ رشت، نه‌تنها محل دادوستد، بلکه بازتابی از زندگی روزمره و هویت فرهنگی مردم این سرزمین است که نامش را تو بِه می‌دانی که گیلان استانی از ایران است. در این بازار، می‌توان انواع محصولات محلی، صنایع دستی و غذاهای بومی را یافت که برای شکم‌گردی و خرید سوغاتی مناسب به‌نظر می‌رسد. اگر بلیط هواپیما رشت را خریده اید مشتاقید تا بیشتر درباره این شهر بدانید، ادامه مطلب را از دست ندهید.
معرفی بازار بزرگ رشت
بازار بزرگ رشت، جایی است که تاریخ و فرهنگ این شهر را برای سالیان طولانی زنده نگه داشته است؛ همان جایی که هر طاق و هر گذرگاهش روایت‌گر قصه‌های چندصدساله مردمی است که با دست‌رنج و هنر خود این فضای زنده را خلق کرده‌اند. این بازار، با ساختار سنتی و معماری نمونه‌وارش، همچون پلی میان گذشته و حال، سکونتگاهی برای صداها، رنگ‌ها و بوهایی است که روح گیلان دمیده شده در رشت را به تصویر می‌کشند. از منظر اقتصادی، بازار بزرگ رشت همچنان نبض فعالیت‌های محلی را در دست دارد و بستر مناسبی برای عرضه محصولات اصیل گیلان، از تره‌بار تازه تا صنایع دستی هنرمندان محلی فراهم می‌آورد. کوتاه آنکه بازار بزرگ رشت با بخش‌هایی چون طاقی بزرگ، طاقی کوچک، طاقی سعادت، کاروانسرای محتشم، کاروانسرای چینی‌چیان و کاروانسرای ملک، همچنان به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد و فرهنگ گیلان شناخته می‌شود.
بازار بزرگ رشت کجاست؟
بازار بزرگ رشت در مرکز شهر و در محدوده تاریخی رشت، میان خیابان‌های امام خمینی، مطهری، سعدی و میدان شهرداری واقع شده است. این بازار روباز همانطور که خود نیز بهتر می‌دانید در قلب بافت سنتی شهر قرار دارد و از طریق پیاده‌راه‌هایی مانند خیابان شریعتی و معابر فرعی قابل دسترسی است. نزدیکی بازار سنتی رشت به مراکز مهم شهری همچون میدان شهرداری، مسیر را برای گردشگران آسان کرده و امکان بازدید از چندتا از جاهای دیدنی رشت را در فاصله‌ای کوتاه فراهم می‌سازد. بازار بزرگ رشت با تاکسی، اتوبوس یا پیاده‌روی به‌راحتی در دسترس است.
بخش‌های بازار بزرگ رشت
بازار بزرگ رشت، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های تاریخی و تجاری شمال ایران، از چندین بخش متمایز تشکیل شده که هر یک نقش خاصی در ساختار کلی بازار دارند. این بخش‌ها شامل طاقی‌های بزرگ و کوچک و همچنین کاروانسراهای متعدد است که در دوره‌های مختلف تاریخی و زیر نظر حاکمان گوناگون ساخته شده‌اند. هر بخش این بازار، علاوه‌بر کارکرد تجاری، معماری و فرهنگ بومی منطقه را نشان می‌دهد. برای مثال، طاقی‌ها و کاروانسراهای بازار، با نقش‌های مکمل در تهویه، نورگیری، اقامت و نگهداری کالا، ساختار بازرگانی آن را شکل داده‌اند. تقسیم‌بندی بازار به این بخش‌ها، ساختار سازمان‌یافته و نظام‌مند بازار را نشان می‌دهد که به حفظ هویت تاریخی و تسهیل جریان تجارت محلی کمک کرده است. از آنجایی که هر بخش از بازار، دریچه‌ای به فهم ریشه‌های بازرگانی رشت و ایران دوران قاجار است؛ حال وقت آن رسیده تا با هر یک به‌صورت جداگانه آشنا شوید.
طاقی بزرگ
طاقی بزرگ یکی از بخش‌های تاریخی بازار بزرگ رشت است که در سال ۱۳۲۱ هجری قمری (برابر با ۱۲۸۲ شمسی) ساخته شده و به دوره قاجار بازمی‌گردد. این بنای قدیمی در ضلع جنوبی کاروانسرای طاقی کوچک، راسته دوم زرگرها، ضلع غربی سرای قیصریه فخر و ضلع شرقی راسته پلاستیک‌فروش‌ها قرار دارد. طاقی بزرگ با چهار ورودی اصلی، ارتباط میان بخش‌های مختلف بازار را تسهیل می‌کند و به‌عنوان یکی از کاروانسراهای مهم بازار، نقش کلیدی در ساختار بازرگانی آن ایفا می‌نماید. این اثر ارزشمند در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ شمسی با شماره ثبت ۹۹۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
طاقی کوچک
طاقی کوچک، یکی از کاروانسراهای تاریخی بازار بزرگ رشت، در ضلع شمالی بازار و مجاور مسجد حاج مجتهد واقع شده است. این بنای تاریخی دیگر که قدمت آن به دوره قاجاریه بازمی‌گردد، از طریق دالان‌های جنوبی و شرقی به طاقی بزرگ، راسته گونی‌فروشان و کاروانسرای ملک متصل می‌شود. از طرف دیگر، دالان شمالی آن به مسجد حاج مجتهد در خیابان شریعتی راه دارد. معماری طاقی کوچک به سبک چهار ایوانی طراحی شده و مصالح به‌کاررفته در ساخت آن شامل آجر قرمز، گِل و آهک است. در سال ۱۳۲۱ هجری قمری، طاقی کوچک مذکور مورد مرمت قرار گرفت و در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
طاقی سعادت
طاقی سعادت یکی دیگر از بناهای تاریخی بازار بزرگ رشت است که در محدوده میدان بزرگ و در بافت مرکزی بازار قرار دارد. شاید برایتان جالب باشد که این بنای تاریخی در سال ۱۳۰۰ شمسی، درست در اواخر دوره قاجار ساخته شده و در گذشته یکی از قطب‌های مهم تجاری رشت محسوب می‌شد. طاقی سعادت از طریق راسته‌های مختلف به بخش‌های دیگر بازار متصل بود. طاقی سعادت در دو طبقه با یک زیرزمین ساخته شده و حجره‌ها به یک حیاط بزرگ و مرکزی راه دارند. حجره‌های طبقه بالا از طریق دو راه‌پله از دو سو به حیاط متصل می‌شوند و طبقه فوقانی ایوانی دورتادور دارد. متاسفانه این کاروانسرا چندین مرتبه دچار آتش‌سوزی شده و در حال حاضر به‌عنوان محلی برای انبار کردن کالاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در اطراف این طاقی، فروشندگان محلی به فروش مرغ، اردک، تخم‌مرغ‌های محلی و پرندگان گوناگون مشغول هستند و از این حیث مشتریان و بازدیدکنندگان زیادی مدام به این بخش از بازار تردد می‌کنند. این بنای تاریخی به شماره ۹۹۱۵ در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
کاروانسرای محتشم
کاروانسرای محتشم یکی از بناهای تاریخی بازار بزرگ رشت است که در سال ۱۲۹۰ شمسی (برابر با ۱۳۰۰ هجری قمری) ساخته شده است. این کاروانسرا در محله صیقلان، بلوار مطهری، خیابان راسته مسگران واقع شده و از شمال غربی به کاروانسرای گلشن و از غرب به بازارچه عطاران متصل است. معماری کاروانسرای محتشم ترکیبی از ادوار قاجار و پهلوی است. ساختمان آن شامل دو حیاط مرکزی با حجره‌هایی در اطراف است که در گذشته طبقه همکف به‌عنوان آشپزخانه و طبقه بالا برای اقامت بازاریان استفاده می‌شد. سردر چوبی و آجرچینی‌های خاص از ویژگی‌های معماری این بناست. امروزه روز، کاروانسرای محتشم به‌عنوان انبار کالا مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما به‌دلیل معماری خاص و قدمت آن، همواره مورد توجه گردشگران و دانشجویان معماری و هنر بوده است. کاروانسرای تاریخی محتشم در سال ۱۳۸۴ با شماره ۱۵۲۱۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای چینی چیان
کاروانسرای چینی‌چیان، یکی از جمله بناهای تاریخی بازار بزرگ رشت، در سال ۱۳۰۸ شمسی توسط برادران چینی‌چیان، مهاجرانی از باکو، احداث شد. این کاروانسرا در شمال غربی بازار، نزدیک چهار سوق، واقع شده و از شرق با سرای حاج حسن‌خان و از غرب با سرای سعادت همجوار است. ساختمان این کاروانسرا به شکل مستطیل با ابعاد تقریبی ۳۳ در ۲۶ متر و ارتفاع ۸ متر در یک طبقه ساخته شده است. سقف آن طاق ضربی بوده و برای محافظت در برابر باران و برف، از شیروانی دو پشته با پوشش حلبی استفاده شده است. مصالح به‌کاررفته در ساخت این کاروانسرا عبارتند از: آجر قرمز با ملات ماسه و آهک. از ویژگی‌های معماری کاروانسرای مذکور می‌توان به گره‌چینی سقف دالان‌های شرقی و غربی و قندیل‌های تزئینی اشاره کرد.
کاروانسرای چینی‌چیان داستان جالبی دارد؛ چرا که در واقع خانواده چینی‌چیان، پس از مهاجرت به رشت، کارخانه‌ای برای تولید بلور و چینی تاسیس کردند و محصولات خود را در این کاروانسرا به فروش می‌رساندند و ازاین‌رو بدین نام خوانده شده است. این کاروانسرای تاریخی در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ شمسی با شماره ثبت ۳۳۶۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای ملک
کاروانسرای ملک یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند بازار بزرگ رشت است که به دوره قاجار تعلق دارد و در بخش مرکزی بازار واقع شده است. این کاروانسرا که در حدود اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی ساخته شده، با ساختاری مستطیلی و ابعادی نزدیک به ۳۰ در ۲۵ متر، نمونه‌ای شاخص از معماری سنتی گیلان محسوب می‌شود. سقف این بنا با طاق ضربی پوشیده شده که استحکام و زیبایی خاصی به آن بخشیده است.
کاروانسرای ملک در گذشته به‌عنوان محلی برای استقرار تاجران و نگهداری کالاهایشان مورد استفاده قرار می‌گرفت و به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود، نقش مهمی در توسعه بازار رشت داشت. این بنا از طریق راهروها و دالان‌هایی به دیگر بخش‌های بازار از جمله طاقی کوچک و کاروانسرای محتشم مرتبط می‌شود و همچنان بخش مهمی از بافت تجاری و تاریخی بازار به‌شمار می‌آید. کاروانسرای ملک در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۹۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ساعات کار بازار بزرگ رشت
بازار بزرگ رشت، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و فرهنگی استان گیلان، هر روز میزبان تعداد زیادی بازدیدکننده و خریدار است. این بازار به‌طور معمول از ساعت ۸ صبح فعالیت خود را آغاز کرده و تا ساعت ۸ تا 10 شب (20 تا 22) ادامه دارد. البته که برخی از مغازه‌ها تا ساعت 12 شب (24) همچنان باز هستند. از طرف دیگر، ساعات کاری در برخی روزهای خاص و مناسبت‌های مذهبی ممکن است تغییر کند، اما به‌طورکلی این ساعت‌ها برای اکثر ایام سال ثابت است. برای گردشگرانی که قصد بازدید از بازار بزرگ رشت را دارند، آگاهی از ساعات کاری اهمیت بالایی دارد تا بتوانند برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند و از خرید یا بازدید خود بهترین استفاده را ببرند. به‌علاوه، بازار در روزهای تعطیل رسمی، به‌ویژه روزهای تعطیل مذهبی مانند اعیاد و سوگواری‌ها، ممکن است ساعات کاری محدودتری داشته باشد یا حتی تعطیل باشد.
چه محصولاتی را می توان از بازار بزرگ رشت خریداری کرد؟
اول اینکه خیالتان راحت، چرا که در بازار بزرگ رشت می‌توان انواع محصولات محلی و سنتی را یافت. از جمله خوراکی‌های محبوب این بازار می‌توان به میوه‌ها و سبزیجات تازه، ماهی و میگوهای دریایی، زیتون، سیر ترشی، رب‌های مخصوص گیلان، شیرینی‌های محلی مانند رشته‌خشکار و کلوچه، مربا، آبغوره و آب نارنج اشاره کرد. این محصولات با طعم‌های خاص و عطر وسوسه‌انگیز، نمادی از فرهنگ و ذائقه مردم گیلان هستند. علاوه‌بر خوراکی‌های خوشمزه، بازار بزرگ رشت مکانی مناسب برای خرید سوغاتی و صنایع دستی نیز محسوب می‌شود.
در راسته‌های مختلف بازار بزرگ می‌توان انواع پوشاک مردانه، زنانه و بچگانه، زیورآلات، ظروف پلاستیکی و بلوری، وسایل سفره عقد و انواع خرازی را یافت. غرفه‌هایی با اجناس درخشان و رنگارنگ که برای تهیه لوازم خانه، سوغاتی یا هدیه بسیار مناسب‌اند. فروش صنایع دستی مانند عروسک‌های دست‌دوز، حصیر، سفال و محصولات سنتی دیگر نیز در دل همین بازار جریان دارد. فراموش نکنید که این بازار تاریخی که در طول قرون متمادی به‌عنوان مرکز اصلی تجارت رشت شناخته شده، همچنان نقش مهمی در حفظ و ترویج هنرها و محصولات بومی ایفا می‌کند.
جاذبه‌های نزدیک بازار بزرگ رشت
اگر پس از گشت‌وگذار در بازار بزرگ رشت، در پی کشف دیگر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی این شهر هستید، چهار جاذبه در نزدیکی بازار، شما را به سفری در دل تاریخ و فرهنگ گیلان می‌برند. یکی از این جاذبه‌ها، میدان شهرداری رشت است که در دوره پهلوی اول ساخته شده و با معماری اروپای شرقی‌اش، به‌عنوان نماد شهری رشت شناخته می‌شود. در نزدیکی آن، خانه میرزا کوچک خان جنگلی قرار دارد که قدمت آن به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد و به‌عنوان موزه‌ای از اسناد و وسایل دوران نهضت جنگل عمل می‌کند؛ نهضتی پرحاشیه که بحث‌های زیادی پیرامون حسن نیت یا سوء نیت آن شکل گرفته است.
سبزه میدان، با درختان کهنسال و فضای سبز خود، مکانی مناسب و مثال‌زدنی برای استراحت و تماشای پرندگان است. کتابخانه ملی رشت نیز با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال، به‌عنوان یکی از منابع مهم فرهنگی کشور شناخته می‌شود. با بازدید از این مکان‌ها، می‌توانید درک بهتر و عمیق‌تری از تاریخ و فرهنگ رشت به‌دست آورید و سفر خود را با خاطراتی ماندگار به پایان برسانید.
سخن پایانی
شاید اکنون خود نیز گواه بر این باشید که اینجا نه فقط مکانی برای خرید، بلکه محفل اجتماع و تعامل فرهنگی است؛ جایی که شما می‌توانید با قلب تپنده مردم رشت آشنا شده و کاسبان و اهالی آن را با گذر از کوچه‌پی‌کوچه‌هایش رصد کنید. چنانچه در میان راسته‌ها و چهارسوق‌های این بازار، عطر نان برنجی و صدای فروشندگان، زندگی را به تپش می‌اندازد. حال اینکه بازار بزرگ رشت، در میان تغییرات سریع شهر، به‌عنوان یادبودی از هویت تاریخی و اقتصادی رشت همچون گذشته پابرجاست و نمونه‌ای زنده از تداوم فرهنگ و تجارت در کنار هم است.
اما پرسشی که باقی می‌ماند این است: آیا در عصر مدرن و آینده، این بازار سنتی می‌تواند همچنان نقش محوری خود را در حفظ هویت فرهنگی و اقتصادی رشت ایفا کند؟ پاسخ به این سؤال، در دستان ما و نسل‌های آینده است. حال اگر شما هم تجربه‌ای از بازار بزرگ رشت دارید یا نکته‌ای به ذهن‌تان رسیده، خوشحال می‌شویم آن را با ما و دیگر خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.