عمارت شمسالعماره | معرفی اولین آسمان خراش تهران + راهنمای بازدید
بهاره بهرامی عمارت شمسالعماره را به جرات میتوان یکی از شاخصترین بناهای تاریخی شهر تهران دانست که در مجموعه کاخ گلستان قرار دارد. این ساختمان پنج طبقه که در دوره ناصرالدینشاه قاجار ساخته شد، در زمان خود بلندترین بنای پایتخت به شمار میرفت و به همین دلیل تا سالها نماد شهر تهران بود. این بنا بهجز اینکه ارزش تاریخی دارد، از جایگاه ویژهای در تاریخ ساختوساز و معماری کشور هم دارد، چون اولین سازهای بود که در ایران با اسکلت فلزی اجرا میشد. از آن گذشته معماری این بنا تلفیقی از معماری اروپایی آن زمان با ریزهکاریهای ایرانی در نمای بیرونی و فضای داخلی عمارت، است و همین موضوع نشاندهنده ذوق و علاقه ناصرالدینشاه به مدرنیته بود. البته جذابیتهای این بنا همینجا تمام نمیشود. از این رو قصد داریم در این مطلب به معرفی این عمارت باشکوه بپردازیم.
شمس العماره کجاست؟
عمارت شمسالعماره در مجموعه تاریخی و فرهنگی کاخ گلستان، در بافت قدیمی تهران و در منطقه ۱۲ واقع شده است. این بنای باشکوه در ضلع شرقی کاخ گلستان و در مجاورت خیابانهای تاریخی ناصرخسرو، داور و باب همایون قرار دارد. عمارت شمسالعماره در شمال میدان ۱۵ خرداد (میدان ارگ) واقع شده است و به دلیل نزدیکی به بازار بزرگ تهران، دسترسی نسبتاً راحتی برای گردشگران دارد.
آدرس: تهران، خیابان پانزده خرداد، میدان ارگ، داخل کاخ گلستان
مسیر دسترسی به شمس العماره
دسترسی به عمارت شمسالعماره بسیار راحت است. کافی است سوار متروی خط ۱ تهران شوید و بعد در ایستگاه ۱۵ خرداد که نزدیکترین ایستگاه به این بنای تاریخی است، پیاده شوید. پس از آن باید کمی در خیابان داور پیادهروی کنید تا به ورودی کاخ گلستان و ورودی عمارت شمسالعماره برسید. علاوه بر مترو، شما میتوانید در پایانههای اتوبوسرانی میدان امام خمینی و قورخانه سوار اتوبوسهایی شوید که به سمت خیابانهای منتهی به میدان ۱۵ خرداد میروند.
نکته: خیابانهای اطراف مجموعه گلستان از جمله باب همایون، داور و صوراسرافیل سنگفرش شدهاند و تردد خودرو در آنها امکانپذیر نیست؛ بنابراین بهتر است از وسایل حملونقل عمومی استفاده کنید.
چرا باید از عمارت شمس العماره بازدید کنیم؟
عمارت شمسالعماره، یکی از خاصترین آثار دوره قاجار و نماد آغاز معماری مدرن در تهران است؛ اما اینکه چرا باید از این بنای باشکوه دیدن کنید، دلایل متفاوتی دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
- عمارت شمسالعماره با ارتفاعی حدود ۳۵ متر، اولین سازه بلند تهران بهحساب میآید.
- این بنا اولین نمونه تلفیق معماری ایرانی و غربی در ایران محسوب میشود. اسکلت این بنا فلزی است و برای تزئین آن هم از تکنیکهای سنتی ایرانی همچون آینهکاری، گچبری، کاشیکاری هفترنگ و نقاشیهای دیواری استفادهشده است.
- شمسالعماره نمادی از دورهای مهم در تاریخ معاصر ایران است؛ دورانی که در آن تمایل به نوسازی، پیشرفت و نگاه به غرب در ساختارهای حکومتی و هنری کشور نمود یافت.
- در نهایت اینکه بازدید از این عمارت، فرصت خوبی برای درک زیباییشناسی قاجاری و نقشآفرینی ناصرالدینشاه در تغییر بافت پایتخت است.
تاریخچه شمس العماره
شمسالعماره یکی از نمادهای مهم معماری دوره قاجار است که در سالهای ۱۲۴۴ تا ۱۲۴۶ هجری شمسی به دستور ناصرالدینشاه قاجار ساخته شد. این عمارت در ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان واقع شده و در زمان ساخت خود با ارتفاع تقریبی ۳۵ متر و پنج طبقه، بلندترین بنای شهر تهران محسوب میشد. این ساختمان اولین نماد تهران پیش از ساختهشدن سردر باغ ملی بهحساب میآید.
شمس العماره چگونه ساخته شد؟
انگیزه اصلی ناصرالدینشاه از ساخت چنین عمارتی، علاقه او به معماری و ساختمانهای چند طبقه اروپایی بود. شاه که پیش از نخستین سفر خود به اروپا تحت تأثیر تصاویر و توصیفهای بناهای فرنگی قرار گرفته بود، تصمیم گرفت ساختمانی با ارتفاع قابلتوجه در قلب پایتخت بسازد تا هم نمادی از قدرت سلطنت باشد و هم مکانی برای تماشای شهر تهران. به این ترتیب، در سال ۱۲۴۴ خورشیدی (برابر با ۱۲۸۲ قمری)، دستور ساخت عمارت شمسالعماره را صادر کرد.
طرح و نقشه این بنای فاخر توسط دوستعلیخان نظامالدوله، خزانهدار ناصرالدینشاه و رئیس ضرابخانه وقت، تهیه شد و مسئولیت طراحی و ساخت آن به عهده معمار برجسته آن دوره، استاد علیمحمد کاشی بود. طبق منابع تاریخی هزینه ساخت و تجهیز این بنا حدود ۴۰ هزار تومان بود که شامل مبلمان، فرش، تزئینات و لوازم داخلی نیز میشد. عملیات ساخت این عمارت طی دو سال به طول انجامید و نهایتاً در سال ۱۲۴۶ خورشیدی (۱۲۸۴ قمری) به بهرهبرداری رسید.
معماری شمس العماره
معماری عمارت شمسالعماره، از بهترین نمونههای ترکیب هنر ایرانی با تأثیرات معماری غربی در دوران قاجار است. این بنا که در ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان ساخته شده، به صورت متقارن طراحی شده است و 5 طبقه دارد. این سازه 35 متری در زمان خود نماد شکوه و مدرنیته تهران شناخته میشد.
برای ساخت این بنا از مصالح سنتی ایرانی نظیر آجر، گچ و کاشی استفاده شد و درعینحال اسکلت آن هم با استفاده از فناوریهای نوین آن زمان مانند ستونهای فلزی و خرپا اجرا شد. از این رو این بنا را میتوان نخستین بنای بلند مرتبه با اسکلت فلزی در ایران هم دانست. برای اضافه کردن هر طبقه، ابتدا با استفاده از خرپاها یک سطح مبنا اجرا میشد تا بتوانند طبقه بعد را روی آن بسازند. برای ارتباط دادن طبقات هم پلههایی با ارتفاع زیاد ۴۰ تا ۴۵ سانتیمتر ساخته شد.
برای تزئینات داخلی شمسالعماره هم از تکنیکهای مختلفی همچون آینهکاری، گچبریها، کاشیکاریهای هفترنگ به سبک قاجاری و نقاشیهایی با الهام از طبیعت و معماری فرنگی استفاده شد.
شاهنشین که در طبقه اول بنا قرار دارد، دارای یک ایوان مشرف به حیاط مرکزی است که از آن برای تشریفات سلطنتی و پذیرایی از مهمانان مهم استفاده میشد. اتاقهای اطراف شاهنشین که به «گوشواره» معروف بودند، برای مهمانان ردهبالا در نظر گرفته شده بودند و از جذابیتهای آنها میتوان به آینهکاری و نقاشیهایی ظریف اشاره کرد.
در طبقات بالاتر، اتاقها کوچکتر هستند و در آن زمان کاربریهای متفاوتی داشتند. بالاترین بخش عمارت هم که کلاهفرنگی نام دارد، به لطف پنجرههای مشبک، آینهکاریهای چشمگیر و نقاشیهای زیبا، یکی از جذابترین بخشهای این عمارت بهحساب میآید.
موزه شمس العماره
در حال حاضر فقط امکان بازدید از طبقه همکف عمارت شمسالعماره وجود دارد. در طبقه اول این عمارت که در واقع موزه شمسالعماره نام دارد، مکاتبات سلطنتی، فرامین شاهان قاجار، اسناد مالی، تصاویر ناصرالدینشاه، احمد شاه و رجال قاجاری و همچنین وسایل تزیینی مربوط به آن دوران را مشاهده خواهید کرد. از جمله این موارد میتوان به نامه وزارت مالیه قزوین درباره پرداخت عیدی به کارمندان در سال ۱۳۰۶ شمسی، فرامین ظلالسلطان و احمدشاه قاجار، نامههای سیاسی و تصاویر مراسم تشریفات سلطنتی اشاره کرد.
ساعت شمس العماره
یکی از ویژگیهای خاص عمارت شمسالعماره، ساعتی است که در بلندترین نقطه این بنا قرار دارد. این ساعت که اولین ساعت عمومی تهران هم بهحساب میآید، در واقع یک ساعت دوطرفه است که در سال ۱۲۵۲ خورشیدی یعنی زمانی که ناصرالدینشاه برای اولین بار به اروپا سفر کرده بود، ملکه ویکتوریا به او هدیه داد.
ساعت شمسالعماره صدای بلند و رسایی داشت؛ بهطوریکه صدای آن تا چندین فرسخ شنیده میشد. با گذر زمان، صدای بلند زنگ ساعت باعث نارضایتی درباریان شد و به همین دلیل شاه دستور داد که ساعتچیان برای کاهش صدا، آن را دستکاری کنند. این کار باعث شد این ساعت چندین سال بی صدا بماند. نهایتاً این ساعت در سال ۱۳۰۴ شمسی متوقف شد و نزدیک به ۹۰ سال به همین شکل باقی ماند.
در ۲ دهه اخیر چندین بار اقداماتی برای مرمت و راهاندازی دوباره ساعت انجام شد تا اینکه در بهار سال ۱۴۰۰ با تلاشهای استاد محمد ساعتچی و حمایت شهرداری تهران، ساعت شمسالعماره بار دیگر به صدا درآمد.
ساعت و شرایط بازدید از شمس العماره
عمارت شمسالعماره بهعنوان بخشی از مجموعه کاخ گلستان، تقریباً در تمام ایام سال برای بازدید عموم باز است. بااینحال در تعطیلات رسمی که با سوگواری همراه هستند (مانند ۱۴ خرداد، ۲۱ رمضان، ۹ و ۱۰ محرم، ۲۵ شوال، ۲۸ صفر، ۱۳ فروردین)، درهای کاخ به روی بازدیدکنندگان بسته است.
بازدید از این مجموعه در نیمه اول سال (فروردین تا شهریور) از ساعت ۹:۳۰ صبح تا ۱۸:۳۰ عصر و در نیمه دوم سال (مهر تا اسفند) از ساعت ۹:۰۰ صبح تا ۱۷:۰۰ عصر امکانپذیر است.
نکاتی که باید برای بازدید از عمارت شمس العماره بدانید:
- بلیط ورودی شمسالعماره جدا از سایر بناهای مجموعه کاخ گلستان تهیه میشود.
- مبلغ ورودی برای بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی متفاوت است.
- در حال حاضر، تنها طبقه همکف شمسالعماره برای بازدید آزاد است.
- امکان عکاسی در فضاهای داخلی شمسالعماره بهشرط رعایت قوانینی همچون عدم استفاده از فلاش مجاز است.
- برای ثبت تصاویر یادگاری یا عکاسی حرفهای باید مجوز دریافت کنید.
جاهای دیدنی نزدیک شمس العماره
در اطراف کاخ گلستان و شمس العماره، مکانهای دیدنی متعددی وجود دارد که دیدن آنها قطعاً خالی از لطف نخواهد بود. مهمترین جاهای دیدنی نزدیک شمسالعماره عبارتاند از:
- بازار بزرگ تهران
- تیمچه حاجبالدوله
- مسجد امام (شاه سابق)
- موزه ملی ایران
- مدرسه و مسجد سپهسالار
- موزه سکه بانک ملی
- عمارت مسعودیه
- سرای روشن
- کوچه مروی
- خیابان ناصرخسرو
- سردر باغ ملی
- کتابخانه و موزه ملک
- موزه آبگینه
- موزه پست
- میدان مشق
- سرای حاج حسن
سخن آخر
عمارت شمس العماره تهران یکی از نمادهای معماری دوره قاجار در تهران و از مهمترین بناهای مجموعه کاخ گلستان است. این ساختمان که زمانی بلندترین بنای پایتخت به شمار میرفت، نمایانگر آغاز عصر مدرن در معماری ایران است. این بنا که از بهترین نمونههای تلفیق معماری ایرانی با سبک ساختوساز اروپایی بهحساب میآید، قسمتهای جذاب زیادی دارد که از جمله آنها میتوان به شاهنشین و ایوان روبروی آن، موزه شمس العماره و ساعت آن اشاره کرد. بنابراین، اگر دوست دارید با معماری و فرهنگ ایران در قرن نوزدهم آشنا شوید، بازدید از کاخ گلستان و بهخصوص شمس العماره را از دست ندهید.
سؤالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر میدهید.