سرزمینی از زیبایی و حیات: کشف تالاب هورالعظیم
فروغ فاطمی 
کلان تالاب مرزی ایران، یعنی تالاب هورالعظیم در استان خوزستان قرار دارد. شاید این روزها از ابهت دوران گذشته هورالعظیم خبری نباشد، اما هنوز هم یکی از شگفتی های این استان محسوب می شود و به خاطر داشتن طبیعت زیبا، توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می نماید.
تالاب هورالعظیم کجاست؟
تالاب هورالعظیم بزرگ‌ترین تالاب مرزی کشورمان است که بین ایران و عراق قرار گرفته است. این تالاب بزرگ دارای دو بخش است که توسط یک کانال آبی به یکدیگر متصل می شوند. اگر به استان خوزستان رفته باشید، می دانید که این تالاب در غرب خوزستان و در انتهای رودخانه کرخه قرار دارد. در واقع تالاب هورالعظیم در منطقه دشت آزادگان قرار گرفته است.
آدرس: استان خوزستان- شهرستان دشت آزادگان- بخش مرکزی- دهستان هویزه -روستای رفیع
مشخصات و ویژگی های جغرافیایی تالاب هورالعظیم
دریاچه یا تالاب هورالعظیم یک تالاب مرزی است که ۵۰ هزار سال قدمت دارد. این تالاب درگذشته مساحت بیشتری داشته، اما به دلایل مختلف در طول زمان مساحت آن کاهش پیدا کرده و امروزه تنها ۸۰ هزار هکتار وسعت دارد. در این تالاب، انواع جانوران و پرندگان بومی زندگی می کنند. به همین خاطر از نظر گردشگری و دارا بودن منابع طبیعی، اهمیت زیادی دارد. تالاب هورالعظیم در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسیده است و جزو جاذبه های طبیعی و گردشگری کشور محسوب می شود. تا سال ۱۳۷۰ این تالاب همیشه پرآب بوده است. اما متاسفانه مانند سایر مناطق کشور از دهه ۷۰ به بعد، بخش های بزرگی از این تالاب خشک شده اند.
عمق تالاب هورالعظیم به طور میانگین حدود ۵ متر است. اما ممکن است در بعضی از قسمت ها عمق تالاب ۲۰ متر باشد. بخش های وسیعی از تالاب، پوشیده نی است و در پوشش گیاهی غنی این منطقه، انواع پرندگان و جانداران زندگی می کنند. البته با خشک شدن تالاب، زیستگاه این جانوران هم به خطر می‌افتد و ممکن است دیگر این جانوران و پرندگان نتوانند در زیستگاه خود زنده بمانند.
چطور به تالاب هورالعظیم برویم؟
مسیر دسترسی به تالاب هورالعظیم از جاده اهواز، سوسنگرد و رفیع می گذرد. پس از رفتن به استان خوزستان، می توانید از این مسیر آسفالت استفاده کنید و بعد از ۱۵۰ کیلومتر به تالاب هورالعظیم برسید.
- دسترسی به تالاب هورالعظیم از تهران نیز بسیار ساده است. گردشگرانی که از تهران حرکت می کنند، ابتدا باید به طرف اهواز بروند. سپس می توانند از مسیر راه طلایی به سمت تالاب هورالعظیم بروند. فاصله شهر تهران تا تالاب هورالعظیم حدود ۹۰۰ کیلومتراست.
- اگر بخواهید از خوزستان به تالاب هورالعظیم بروید، راه زیادی در پیش ندارید. همان‌طور که گفتیم این تالاب در دشت آزادگان، بخش مرکزی خوزستان و دهستان هویزه قرار گرفته است.
- فاصله هویزه تا این تالاب حدود ۴۰ کیلومتر است. بنابراین گردشگران راه های متعددی برای رسیدن به این دریاچه کهن دارند.
نکته: امکان پیاده‌روی در اطراف تالاب و همچنین استفاده از خودروی شخصی یا موتورسیکلت برای دیدن تالاب وجود دارد.
بهترین زمان بازدید از تالاب هورالعظیم
استان خوزستان در تابستان هوای بسیار گرمی دارد. به همین خاطر بهترین زمان بازدید از این تالاب، فصل پاییز و زمستان است. زیرا هوای خوزستان در پاییز معتدل می شود و بارندگی ها هم کاهش پیدا می کند. البته به خاطر اینکه مسافران خوزستان این دو فصل را برای سفر انتخاب می کنند، هزینه ها افزایش می یابد. بنابراین اگر نمی خواهید هزینه زیادی برای دیدن تالاب صرف کنید، بهتر است فصل تابستان را انتخاب کنید که هم خلوت است، هم هزینه های سفرتان کمتر تمام می شود.
خوبی فصل بهار و تابستان این است که گل ها و گیاهانی که در این تالاب می رویند، سرسبز و پرگل هستند و مناظر زیبایی را پیش روی گردشگران قرار می دهند. دمای هوا در فصل تابستان در تالاب هورالعظیم ممکن است به ۴۰ درجه سانتی‌گراد برسد. حتی گاهی اوقات هم احتمال وقوع بارش باران وجود دارد. بنابراین حتماً باید تجهیزات مناسب همراه خودتان ببرید.
تعطیلات نوروز یکی از شلوغ‌ترین زمان هایی است که می توانید برای دیدن تالاب هورالعظیم به خوزستان بروید. زیرا پرندگان مهاجر به این تالاب برمی گردند و منظره زیبایی را در این دریاچه زلال و شفاف که عکس گل های رنگارنگ تالاب را منعکس می کند، پدید می آورند. پرندگانی مانند لک لک، فلامینگو و عقاب در این تالاب زندگی می کنند.
حالا خودتان تصمیم بگیرید. می خواهید در فصل سرسبزی و شادابی تالاب از آنجا دیدن کنید یا می خواهید در زمستان های آرام و ساکت که لایه نازکی از یخ روی آب دریاچه را می پوشاند برای دیدن تالاب به خوزستان بروید؟
دلیل نام‌گذاری تالاب هورالعظیم چیست؟
از ابتدا تا این بخش از مقاله درباره ویژگی های تالاب، موقعیت جغرافیایی و راه های دسترسی به آن صحبت کردیم. اما نگفتیم که معنی هورالعظیم چیست و دلیل نام‌گذاری این تالاب چه بوده است.
معنی دو کلمه هور و العظیم، دریاچه بزرگ یا تالاب بزرگ است. حور که در زبان عربی به معنی زن زیباروی بهشتی است در زبان فارسی به صورت هور هم نوشته می شود و به دلیل زیبایی این تالاب و بزرگ بودنش، نام هورالعظیم را برای آن انتخاب کرده اند.
جالب است بدانید که تاریخچه نام‌گذاری این تالاب قدیمی به پیش از اسلام برمی‌گردد و در گذشته نام های دیگری مانند هورالعظیم قادسیه، هورالعظیم بصره و هورالعظیم المیسان داشته است.
تاریخچه هورالعظیم
در بخش های پیش اشاره کردیم که قدمت این دریاچه به ۵۰ هزار سال قبل برمی‌گردد. این تالاب زیبا در دوران حکومت ساسانیان یکی از بزرگ‌ترین مراکز اقتصادی و تجاری مرزی کشور بوده است. در آن دوران از تالاب هورالعظیم برای جابجایی محصولات کشاورزی و دامی استفاده می شد. البته در دوران حکومت اسلامی هم این تالاب رونق اقتصادی خود را حفظ کرده بود. اما امروزه یکی از مناطق مهم زیست محیطی است که متاسفانه به دلیل عدم مدیریت صحیح در حال از بین رفتن است.
تالاب هورالعظیم چه امکانات رفاهی دارد؟
شاید تصور کنید دریاچه زیبای هورالعظیم که یکی از جاذبه های اصلی گردشگری خوزستان است، فقط یک تالاب نیمه خشک است که هیچ گونه امکانات رفاهی ندارد. اما باید بدانید که به خاطر استقبال مسافران و گردشگران در این اطراف این تالاب امکانات رفاهی مناسبی برای مسافران فراهم شده است. از جمله آن ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
- پارکینگ
- نمازخانه
- سرویس بهداشتی
- آلاچیق برای استراحت مسافران
- فروشگاه
- کافی شاپ
- رستوران
- مرکز اقامتی
- غرفه صنایع دستی
امکانات تفریحی در تالاب هورالعظیم
بیشتر افرادی که می خواهند تالاب هورالعظیم را از نزدیک ببینند با هدف پرنده نگری به طرف این دریاچه می‌روند. زیرا یکی از امکانات تفریحی این تالاب پرنده نگری و مشاهده رفتار های جالب پرندگان مهاجر است. از دیگر امکانات تفریحی تالاب نیز می توان موارد زیر را برشمرد.
- طبیعت گردی
پیاده‌روی، کمپینگ و طبیعت گردی در نهایت لذت و آرامش یکی از کارهایی است که می توانید در تالاب هورالعظیم انجام دهید. البته آواز پرندگان هم هنگام طبیعت گردی به عنوان موسیقی پس زمینه روح شما را نوازش می دهد. - عکاسی
در تالاب هورالعظیم، عکاسی هم یکی دیگر از کارهای لذت بخشی است که می توانید در این منطقه سرسبز و زیبا انجام دهید. ثبت لحظات بسیار زیبا از پرواز پرندگان و پیدا کردن سوژه های بسیار بکر و دست نیافتنی، جزو تفریحاتی است که در تالاب هورالعظیم فرصت امتحان کردنش را پیدا می کنید.
چرا تالاب هورالعظیم خشک شده است؟
دلیل خشک شدن بخش عمده‌ای از تالاب هورالعظیم عدم مدیریت صحیح، عوامل طبیعی و عوامل انسانی است. در سال های اخیر تمام مناطق کشورمان دستخوش مشکلاتی چون خشکسالی شده‌اند و هورالعظیم نیز از این بحران در امان نمانده است. البته خشک شدن دریاچه، علاوه بر خشکسالی، دلایل دیگری هم دارد که عبارتند از:
- سد سازی
ساخت سد های فراوان در مسیر رودخانه کرخه که تالاب هورالعظیم را تغذیه می کند، باعث پایین آمدن جریان آب شده و موجب خشکسالی شده است. - توسعه بی‌رویه کشاورزی
عدم مدیریت صحیح و توسعه کشاورزی باعث شده تا بخش زیادی از اراضی نزدیک به این تالاب زیر کشت بروند و آبیاری آن ها نیز باعث کم شدن آب تالاب شده است. - تغییرات اقلیمی
افزایش دما در سراسر جهان تأثیرات منفی خود را در تمام کشور ها نشان داده است. کشور ما نیز متاسفانه به خاطر افزایش دما دچار مشکلاتی چون کاهش بارندگی و خشکسالی شده است. همین باعث شده تا تغییرات اقلیمی تأثیر زیادی روی خشک شدن تالاب داشته باشند. - استخراج نفت و گاز
به علت اینکه عملیات استخراج نفت و گاز در استان خوزستان زیاد شده است، آلودگی های محیطی در این استان به ویژه در آب های تالاب هورالعظیم افزایش پیدا کرده و گیاهان این منطقه خشک شده‌اند. حتی تنوع زیستی تالاب نیز کاهش پیدا کرده است.
پوشش گیاهی و گونه های جانوری تالاب هورالعظیم
پوشش گیاهی تالاب را گیاهانی چون جگن، نی، آزولا، تره تیزک، بردی، نیلوفر آبی، اسپرزه آبی، سورمه صحرایی، لاله مردابی، آلاله آبی، ز کهور ایرانی، پده و کاهوی وحشی تشکیل می دهند.
بیشتر موجوداتی که در این تالاب زندگی می کنند، پرندگان زیبایی هستند که بومی این منطقه هستند و در فصل های سرد مهاجرت می کنند. این پرندگان عبارتند از:
- فلامینگو
- پلیکان
- باکلان
- اردک مرمری
- عروس غاز
- غاز خاکستری
- قو گنگ
سایر جانوران و خزندگان مانند لاک پشت، مار، تمساح و انواع ماهی سفید، کپور و قزل آلا در این تالاب زندگی می کنند. البته ماهی آزاد نیز یکی از آبزیانی است که در این تالاب دیده می شود. گاو، گوسفند، گرگ، شغال روباه و بز نیز جزو دیگر حیواناتی هستند که در این منطقه یافت می شوند.
هنگام بازدید از تالاب هورالعظیم کجا بمانیم؟
اقامت در تالاب هورالعظیم یکی از مواردی است که گردشگران درباره آن جستجو می کنند. بعضی از گردشگران ترجیح می دهند برای دیدن مناظر طبیعی و جانوران در اطراف تالاب کمپ بزنند. اما چادر زدن در نزدیک دریاچه نیاز به تجهیزات و وسایل روشنایی دارد. همچنین گردشگران باید آب آشامیدنی، غذای خشک و وسایل پخت و پز و بهداشتی همراه خودشان داشته باشند. البته به خاطر گرمای شدید این منطقه، کمتر کسی پیدا می شود که در حوالی تالاب چادر بزند. اقامتگاه های بوم گردی و هتل های استان خوزستان هم برای اقامت در اطراف این تالاب مناسب هستند. در این قسمت به بعضی از معروف‌ترین هتل ها و اقامتگاه های بومگردی اشاره می کنیم.
- اقامتگاه بوم گردی نشینگه بنار در روستای زری وار
- اقامتگاه بوم گردی هورالعظیم در روستای زری وار
- هتل پارس اهواز در ۱۵۰ کیلومتری هورالعظیم
- هتل بعثت آبادان در ۱۰۰ کیلومتری هورالعظیم
کلام آخر
تالاب هورالعظیم نگین سبزی که برای ماندگار شدن خود در استان خوزستان دست و پا می زند موضوع این بلاگ از سایت پته بود. در این نوشتار درباره ویژگی ها، راه های دسترسی و امکانات این تالاب صحبت کردیم. اگر این تالاب زیبا را از نزدیک دیده اید، خوشحال می شویم مطالب بیشتری به نوشته های ما اضافه کنید. همچنین اگر قصد سفر و بازدید از این تالاب زیبا را دارید می توانید با خرید بلیط هواپیما اهواز سفری امن و راحت برای خود رقم بزنید.
سؤالات متداول کاربران
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.