راهنمای سفر به بیرجند، شاه‌راهی قدیمی و با اصالت

شهر بیرجند در قسمت شرقی ایران و مرکز استان خراسان جنوبی است. این شهر تاریخی قدمتی به طول تاریخ دارد و در زمان ساسانیان یکی از شهرهای مهم ایران بوده است. بیرجند با شهر مشهد 498 کیلومتر و با شهر زاهدان 466 کیلومتر فاصله دارد. این یعنی اینکه بیرجند درگذشته برای رسیدن به منطقه ماورانهر راهی بسیار مهم بوده که بسیار مورد توجه پادشاهان بوده است. پته در این مطلب راهنمای کاملی از این شهر به شما ارائه می‌دهد که برای دیدار با این شهر از اطلاعات خوبی برخوردار باشید. همچنین می‌توانید برای سفر به بیرجند، به راحتی میتوانید خرید بلیط هواپیما خود را در وبسایت پته انجام دهید.

تاریخچه بیرجند

زلزله‌ای که در گذشتۀ این شهر رخ داده باعث شده اطلاعات خیلی دقیقی بر اساس کتیبه‌ها و لوح‌ها از وجه تسمیه نام این شهر در دست نباشد اما پته به تعدادی از فرضیه‌هایی که در رابطه با نام شهر وجود دارد می‌پردازد.

فرضیه اول: بیرجند در منابع به نام‌های بیرگند، برجن، برکن نیز آورده شده. بیر در کردی کرمانجی به معنای چاه و گند به معنای شهر است. این نام می‌تواند به لحاظ معنایی با بیرجند ارتباط داشته باشد زیرا که قنات‌هایی در شهر وجود دارد که برای سیستم آب‌رسانی شهر بسیار مورد توجه بوده، همچنین بیرجند اولین شهری در ایران است که از سیستم آب لوله‌کشی بهره‌مند شده است.

فرضیه دوم: از آنجایی که در زمان فتح ایران به دست اعراب، بیرجند محل اقامت سپاهیان اسلام بوده از ترکیب بئر به معنای مقر و جند به معنای لشکریان استفاده شده که به مرور زمان به بیرجند تغییر شکل داده.

فرضیه سوم: اما قوی‌ترین فرضیه که توسط رجبعلی لبافی خانیکی مطرح شده این است که بیر در زبان پارسی به محل برخورد صاعقه می‌گویند و جَند یا کَند در زبان سُغدی( یکی از زبان‌های تاریخی مربوط به منطقه شمال شرق ایران) به معنای شهر است. احتمالا برای اینکه درگذشته به دلیل کوهستانی بودن بیرجند زیاد مورد برخورد صاعقه قرار می‌گرفته این نام را برای آن انتخاب کردند.

دوران قبل از اسلام بیرجند

به احتمال زیاد بیرجند در زمان ساسانیان یکی از شهرهای بسیار مهمی بوده که برای رسیدن به ماورالنهر مورد استفاده قرار می‌گرفته. بیرجند به دلیل اقلیم کوهستانی اطراف آن و اینکه در حاشیه کویر قرار دارد از موقعیت خیلی خوبی برخوردار بوده. وجود روستاهایی به اسم درخشن، خراشاد، رودک، دستجرد و … که از ریشه زبان پهلوی هستند، خود گواهی بر این موضوع است. از سوی دیگر گورستان‌ها و آتشکده‌های زرتشتیان که در این حوالی واقع شده‌اند خود دلیل دیگری برای این موضوع هستند.

بیرجند، پس از اسلام
یاقوت عبدالله حموی تاریخ نویس عرب‌زبان قرن ششم و هفتم هجری از بیرجند تحت عنوان شهری در منطقه قهستان یاد می‌کند. عبدالله مستوفی نیز بیرجند را یکی از شانزده ولایت قهستان و مرکز یکی از ولایت‌ها که خود دارای توابع زیادی هست نام برده. این شهر در زمان صفویه کم کم بر اعتبار آن افزوده شد و به شکل امروزی در آمد.

جاذبه‌های تاریخی و طبیعی در سفر به بیرجند

همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد بیرجند مانند سایر نقاط ایران عزیز تاریخ و بیشینه‌ای قابل توجه دارد که در ادامۀ این مطلب به بررسی جاذبه‌های تاریخی در سفر به بیرجند می‌پردازیم.

قلعه بیرجند، هستۀ مرکزی سفر به بیرجند

قلعه بیرجند که با نام‌های دژ ته ده و پایین شهر نیز شناخته می‌شود. این قلعه بزرگترین بنای به جا مانده در شهر بیرجند است که محل زندگی مردم نبوده و فقط نگهبانان شهر برای نگهبانی، حفظ و حراست امنیت شهر در آن اقامت داشتند. این قلعه کوهستانی در مرتفع ترین قله غربی بیرجند قرار دارد. موقعیت استراتژیک قلعه و راه‌های زیرزمینی آن به مراکز مهم شهر مأمنی برای ساکنین شهر بیرجند بود که در زمان جنگ به آن پناه ببرند. به گفته برخی از مورخان دژ بیرجند هستۀ اولیه شکل گیری شهر بیرجند بوده. این قلعه که بیش از سه هزار متر مربع وسعت دارد در زمان قاجار کاملا مورد بازسازی قرار گرفت. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه از خشت و گل است. قلعه دو در ورودی دارد که یکی در ضلع شمالی و دیگری در ضلع غربی قرار دارد. این قلعه دارای هفت برج بوده که شش برج از آن باقی مانده است.

ارگ بهارستان، میراث فرهنگی بیرجند

گفته‌اند که ارگ بهارستان در روزگار افشاریان ساخته شده است. تاریخی هم که برای ساخت ارگ بازگو کرده‌اند، سال‌های 1205 یا 1206 است. در حالی‌که واپسین شاه افشاری، شاهرخ شاه نوۀ نادرشاه افشار، در سال 1175 از پادشاهی برکنار شد و سلسله‌ی افشاریه به پایان رسید. پس شاید نتوان گفت ارگ بهارستان در روزگار افشاریه ساخته شده باشد. افزون‌بر اینکه معماری ارگ با سازه‌های روزگار زندیه شباهت‌های بسیار دارد و آرایه‌های آجرکاری آن را با ارگ کریم‌خانی در شیراز، یکی دانسته‌اند. از این‌رو شاید درست آن باشد که ارگ بهارستان را سازه‌ای از واپسین سال‌های فرمانروایی زندیه بدانیم، نه افشاریه.

بنایی که امروزه در زمرۀ قدیمی‌ترین سازه‌های شهر بیرجند است و روزگار خوشی را سپری نمی‌کند. وضعیت ارگ بهارستان بسیار نامطلوب است اما همچنان سازه 8 ضلعی آن می‌تواند یادآور شکوه گذشته آن باشد که روزگاری پناهگاه لطفعلی خان زند بود. لطفعلی خان زند آخرین پادشاه جکومت زندیه درحالی‌که از دست آقا محمدخان قاجار فراری بود، مدتی با یارانش در این ارگ سکنی گزید.

ارگ از راهروهایی تشکیل شده که این راهروها راه رسیدن به سایر بخش‌های ارگ هستند و به وسیله ی آیینه کاری‌ها و گچ‌بری‌ها زینت داده شده است و همچنین این طبقه قسمت اصلی بنا به شمار می‌رود. طبقه اول نیز شامل اتاق‌هایی برای محل سکونت افراد نظامی بوده است. از این مجموعه تاریخی تنها سه بخش دفاعی خشتیدومین، شوکتیه و نسوان باقی مانده که هر یک از بخش‌ها زیبایی خاص خود را دارد. از مزیت‌های اصلی ارگ این است که می‌توان به باغ‌ها و مناطق اطراف ارگ دید و تسلط کامل داشت. در ساخت برج اصلی بنا به روش معماری دورۀ زندیه از آجر استفاده شده است. ازبخش فرهنگی و آموزشی قلعه می‌توان به مدرسه‌های پسرانۀ شوکتیه و مدرسه نسوان که مختص آموزش دختران بود اشاره کرد.

برای بازدید از باغ زرشکی باید به خیابان مظفری بیرجند مراجعه کنید و از هرکه سراغ ارگ را بگیرید به شما آدرس بنا را می‌دهد.

باغ اکبریه بیرجند

یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ایران باغ ایرانی است، باغ‌ اکبریه بیرجند نیز با استانداردهای باغ ایرانی ساخته شده است. باغ‌های ایرانی دارای چندین ویژگی منحصر به فرد هستند. اول اینکه در مسیر آب قرار دارند و با جوی‌های آب تزئین شده‌اند. دوم تمامی باغ‌های ایرانی حصاری دارند که دور تا دور بنا کشیده شده و در نهایت عمارتی در مرکز آن قرار دارد که منظرۀ کوشک، حوض بزرگی است که جلوی آن احداث شده است.

باغ اکبریه به دستور شوکت الملک والی بخش قائنات در زمان قاجار ساخته شد. البته باغ شامل دو قسمت است که بخش قدیمی‌تر آن مربوط به زمان پدر شوکت الملک یعنی حشمت‌ الملک است. باغ اکبریه عمارتی دو طبقه دارای تزیینات منبت، مشبك و نیز اُرُسی با شیشه‎های رنگی، تزیینات گچی با طرح‌های اسلیمی و هندسی است. وجود درختان بلند قامت كاج در دو طرف خیابان و نیز خیابان‌های منتهی به خیابان اصلی عمارت مركزی بر‌ زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است.

بخشی از این بنا که در اوایل دوره قاجار ساخته شده امروزه محل دانشگاه هنر بیرجند و کتابخانه است. بخش مرکزی آن موزه مردم شناسی و بخش دیگری به عنوان موزه حیات وحش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

باغ اکبریه از مکان بسیار دیدنی در سفر به بیرجند است که در خیابان معلم بیرجند قرار گرفته است.

عمارت کلاه فرنگی

عمارت کلاه فرنگی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که قدمت آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار برمی‌گردد. شکل کلی این عمارت نشانی از معماری هندی دارد که حالت پلکانی آن شما را به یاد زیگورات‌ها می‌اندازد. عمارت کلاه فرنگی محل حکومت حسام الدوله از امیران بیرجند در دوره قاجار بوده، امیر علم خزیمه این عمارت را در سال ۱۳۵۶ به فرمانداری بیرجند اهدا کرد و امروز فرمانداری این شهرستان در این مکان تاریخی و ارزشمند مشغول به فعالیت است.

برای بازدید از این عمارت در ساعات اداری به خیابان مطهری بیرجند مراجعه کنید.

بازار بیرجند

بازار بیرجند که از دیرباز محل داد و ستد بازرگانان بوده هنوز در شهر بیرجند مکانی دیدنی و توریستی است. این بازار به دلیل قرارگیری در بین چندین شهر مهم،  در دوران صفویه اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند و مرکز مبادلات بازرگانان هندی، هراتی، سیستانی و کرمانی می‌شود. قرارگیری دو کاروانسرا که قدمتی 300 ساله دارند گواهی بر این موضوع است که افراد زیادی در این محل به تجارت مشغول بودند. از مهم‌ترین بازارهای بیرجند می‌توان به بازار سرپوش، چهکندی‌ها، ملک و سادسی اشاره کرد.

بند دره

قدمت بند دره مانند سایر ابنیه شهر بیرجند مربوط به زمان قاجاریه و زندیه است. مصالحی که در ساخت این بند استفاده شده‌اند شامل سنگ‌های کوهستانی، ساروج و آجر هستند ارتفاع آن حدود 13 متر و طول آن 31 متر است. رودخانه فصلی آب آن را تامین می‌کند و هرساله با آبگیری بند فضایی بسیار مناسب برای گردشگران را فراهم می‌کند. بهترین فصل برای بازدید از آن زمستان و بهار است. برای رسیدن به بند دره باید خیابان مدرس را که یکی از خیابان‌های جنوبی بیرجند است 5 کیلومتر به سمت جنوب ادامه دهید تا به این محل دلنشین برسید.

هنگامی که در شهر بیرجند اقامت دارید نباید از روستاهای جذاب اطراف بیرجند نیز غافل شوید در ادامه به معرفی دو روستای خیلی خاص که در اطراف بیرجند قرار دارد می‌پردازیم.

روستای ماخونیک، سرزمین لیلی‌پوت‌ها

در دل کوه‌ها و در نزدیکی مرز افعانستان مردمانی زندگی می‌کنند که قد آن‌ها در گذشته بیش از 140 سانتی‌متر نبوده و شیوه زندگی بسیار خاصی دارند، آداب و رسومی که در هیچ‌ جای دنیا نمی‌توانید آن‌را ببینید. ماخونیک در قسمت مرزی ایران و افغانستان است و برای دیدن آن باید راه دور و درازی را طی کنید. آن‌ها خانه‌های زمستانی  و خانه‌های تابستانی دارند و عمده فعالیت ساکنین روستا کشاورزی و دامداری است. مردمان ماخونیک سیگار نمی‌کشند، تلویزیون ندارند و آن را شیطان می‌نامند، اهل تسنن هستند و بسیار به اصول دینی و مذهبی پایبند هستند. ماخونیکی‌ها چندین قرن پیش از افغانستان به ایران مهاجرت کردند و در این منطقه ساکن شدند.

برای رسیدن به ماخونیک باید به سمت شهر سربیشه بروید و در مسیر جاده پس از روستای دُرُح به ماخونیک برسید.

روستا و باغ شوکت آباد

در ده کیلومتری شرق بیرجند روستایی به نام شوکت آباد قرار دارد. این روستا باغی زیبا را در خود جای داده که در دوران قاجاریه به دستور امیر اسماعیل خان شوکت الملک ساخته شده. باغ شوکت آباد کاربردی ییلاقی داشته. حوض‌خانه‌ای که در بنا قرار گرفته بیشترین فضا را به خود اختصاص داده، عمارت زیبای دیگر در باغ شوکت آباد قرار دارد که با گچ‌بری‌های بسیار زیبایی تزئین شده و محلی مناسب برای میزبانی از مهمانان باغ بوده است. این بنا در نهایت در سال 1320 توسط برادر اسماعیل خان شوکت وقف عام می‌گردد.

در سفر به بیرجند کجا اقامت کنیم؟

برای اقامت در شهر بیرجند مکان‌های مختلفی اعمم از اقامتگاه‌های بومگردی، هتل‌ها و هتل آپارتمان وجود دارد که در ادامه به معرفی چند هتل با کیفیت این شهر می‌پردازیم.

هتل بزرگ کوهستان

یک مجموعه اقامتی که شامل انواع اتاق‌ها و سوئیت‌ها و خدمات تفریحی مختلف است و محل مناسبی برای اقامت است. این مجموعه در بلوار پیامبر اعظم قرار دارد.

هتل مجلل سپهر

یکی دیگر از هتل‌های شهر بیرجند هتل سپهر است. این هتل سه ستاره است و در نبش خیابان جمهوری اسلامی شهر بیرجند واقع شده است. از امکانات آن می‌توان به استخر، سونا، جکوزی و صندلی‌های ماساژ اشاره کرد.

مهمانسرای جهانگردی بیرجند

هتل جهانگردی هر شهری معمولا جزو مکان‌های اقامتی هر شهر است که شهر بیرجند هم از این قاعده مستثنی نیست. هتل جهانگردی بیرجند سه ستاره است و از خدمات قابل قبولی برخوردار است.

در سفر به بیرجند سوغات چی بخریم؟

عناب: یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های این شهر عناب است که شهرتی ملی دارد و در همه جای ایران عناب بیرجند بسیار معروف است.

زعفران: به طور کلی در ناحیه شرقی ایران اقلیمی وجود دارد که برای رشد زعفران بسیار مناسب است و اکثر شهرهای شرقی ایران برای خرید زعفران به عنوان سوغاتی بسیار مناسب هستند.

زرشک: زرشکی که در بیرجند معروف است با زرشکی در که در زرشک پلو می‌خوریم متفاوت است، این زرشک، زرشک پفکی است که در مناطق کوهستانی می‌روید و خواص بسیاری دارد. از این زرشک برای تهیه آب زرشک و انواع لواشک‌ها استفاده می‌شود

سنجد: یکی از سوغاتی‌های به نام بیرجند سنجد‌های تازه است که در سفره هفت سین هم از آن استفاده می‌کنیم.

در سفرمان به بیرجند کجا غذا بخوریم؟

هر منطقه از ایران را که بگردید آداب و رسوم غذای مخصوص خودش را خواهید دید. در سفر به بیرجند هم تنوع غذای مخصوص این منطقه را خواهید دید. اشکنه عدس، اشکنه آلو، اشکنه نخود، اشکنه آرد گندم، اشکنه گوجه فرنگی، کشک زرد، خورشت قوارمه گوشت داغ (قورمه) از جمله غذاهایی هستند که در سفر به بیرجند میتوانید امتحان کنید.

رستوران سنتی خانه پدری: یکی از رستوران‌های به نام با فضایی بسیار دل نشین و سنتی است به تازگی شروع به کار کرده و غذاهای بسیار خوبی برای میزبانان خود سرو می‌کند. به دلیل قرارگیری رستوران در بافت سنتی شهر باید خودرو خود را با فاصله از رستوران پارک کنید و پس از پیاده روی به رستوران برسید. خانه پدری در خیابان حکیم نزاری 14- پشت بانک صادرات واقع شده است.

رستوران سنتی شمس العماره: اگر به دنبال فضایی اصیل با سنتی هستید حتما به این رستوران مراجعه کنید تا ضمن صرف غذایی با کیفیت و البته گران قیمت از محیط بسیار سنتی و خاص این رستوران لذت ببرید. رستوران شمس العماره در بافت تاریخی شهر اکبریه در دل بیرجند قرار گرفته است.

رستوران ایتالیایی ماژان: رستوران ایتالیایی با طراحی دکوراسیون داخلی بسیار منحصر به فرد، سرویس دهی و کیفیت غذای خوب یکی از بهترین‌های بیرجند است. برای مراجعه به این رستوران به خیابان محلاتی بیرجند مراجعه کنید.