تنگه سازبن | جایی که تاریخ کهن و شگفتی طبیعت کنار هم قرار می‌گیرند
مبینا قراباغی در پستی و بلندی کوه‌های سنگی شهرستان سیروان در استان ایلام، تنگه‌ای زیبا به نام تنگه سازبن پنهان شده است؛ دره‌ای عمیق و تماشایی که رودخانه سیمره از میان آن می‌گذرد و در مسیر خود صخره‌هایی مرتفع و تراش‌خورده پدید آورده است. در کنار جلوه‌های طبیعی تنگه، قلعه تاریخی سازبن نیز قرار دارد که گفته می‌شود قدمت آن به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. از همین رو می‌توان انتظار داشت که تنگه سازبن برای طبیعت‌گردان و علاقه‌مندان به تاریخ، مقصدی کم‌نظیر باشد که هر بازدیدکننده‌ای را به وجد می‌آورد. برای آشنایی بیشتر با تنگه سازبن، ادامه مطلب را بخوانید و سفر خود به این بهشت پنهان ایلام را بدین واسطه برنامه‌ریزی کنید.
تنگه سازبن کجاست؟
تنگه سازبن، یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهرستان سیروان در استان ایلام است که در شمال روستای ورگچ واقع شده و گزاف نیست، اگر بگوییم که بسیاری آن را به‌عنوان نگین گردشگری این شهرستان می‌شناسند. اما شاید نقطه عطف تنگه سازبن، این باشد که رودخانه سیمره از میان آن عبور می‌کند. چنانچه سیمره مرز طبیعی بین استان ایلام و لرستان را مشخص می‌کند؛ به‌طوری که در هنگام حرکت با قایق در جهت مخالف جریان آب، سمت راست رودخانه متعلق به استان لرستان و سمت چپ آن به استان ایلام تعلق دارد.
آدرس تنگه سازبن: استان ایلام، شهرستان سیروان، بخش لومار، روستای ورگچ، مسیر رودخانه سیمره، تنگه سازبن
تاریخچه تنگه سازبن
اگرچه تاریخ دقیق شکل‌گیری تنگه سازبن در منابع موثق نیامده است؛ اما شواهد باستان‌شناسی و معماری نشان می‌دهد این منطقه از زمان پیش از اسلام محل عبور و سکونت بشر بوده و در دوره‌هایی از تاریخ اهمیت راهبردی نیز داشته است. برخی معتقدند این تنگه همراه با جریان رود سیمره، از دیرباز در این منطقه وجود داشته است و طبیعت آن در طول قرن‌ها همچنان محفوظ مانده است.
بااین‌حال، وقوع قلعه سازبن در ورودی تنگه که معماری آن به مصالح سنگی و سبکی نظامی شباهت دارد، نشان از اهمیت راهبردی این منطقه می‌دهد. به‌طورکلی، می‌توان این‌چنین برآورد کرد که قدمت این قلعه احتمالا به دوره ساسانی بازمی‌گردد و برخی نوشته‌ها بیان می‌کنند که به‌عنوان دژی محافظتی در مسیر ورود به تنگه عمل می‌کرده است.
دلیل نامگذاری سازبن
واژه «سازبن» در زبان کُردی ترکیبی است از «ساز» و «بن». «ساز» به معنای ساز محلی است که شکل قیفی دارد، و «بن» به معنی انتها، رأس یا قعر چیزها در زبان محلی به کار می‌رود. در واقع، دلیل اینکه این تنگه به «سازبن» معروف شده، این است که اگر از بالا به تنگه نگاه کنید، مسیر رودخانه سیمره از شمال به جنوب در آغاز تنگه باریک است و با ادامه مسیر منتهی به بخش‌های پایین‌تر، رودخانه پهن‌تر می‌شود؛ این پهن‌شدن تدریجی در انتها، شکلی شبیه به ساز را تداعی می‌کند، لذا آن قسمت انتهایی را «بن» نام نهاده اند.
معرفی بخش های مختلف دره سازبن
اکنون می‌دانید که تنگه سازبن مسیری طبیعی است که رودخانه سیمره از میان آن عبور می‌کند و دو طرف آن را دیواره‌های بلند سنگی در بر گرفته است. از آنجایی که این دره از نقطه ورودی تنگه شروع می‌شود و با افزایش عرض مسیر رودخانه به سمت پایین ادامه می‌یابد، احتمال می‌رود که دارای چندین بخش مختلف باشد و اینجاست که برخی اختلاف‌نظرها وجود دارد. بخش‌هایی چون مسیر رودخانه، دیواره‌های سنگی و طبیعت اطراف، هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند که در بخش‌های زیر به آنها پرداخته خواهد شد.
مسیر رودخانه و ساختار دره
رودخانه سیمره از شمال به جنوب وارد تنگه سازبن می‌شود و در دل کوهستان به حرکت خود ادامه می‌دهد. در ابتدای مسیر، عرض آن باریک است و به نظر می‌رسد که دیواره‌های آن نیز به هم نزدیک باشد؛ اما هر چه جلوتر می‌آییم، دره گشوده‌تر می‌شود و آب رودخانه پهن‌تر جریان می‌یابد تا جایی که این الگوی گشایش تدریجی یکی از خصیصه‌های ساختار دره ذکر شده است.
شواهد و بررسی‌های میدانی بسیاری از زمین‌شناسان، باستان‌شناسان و دیگر متخصصان مربوطه به این برآورد رسیده‌اند که رود سیمره تا حدودی مرز طبیعی بین استان ایلام و لرستان را در این منطقه تشکیل می‌دهد. در بخش‌های عمیق‌تر دره، سطح رودخانه پایین‌تر از سطح زمین اطراف قرار دارد و دیواره‌ها به‌صورت شیب تند امتداد می‌یابند. این ساختار شکلی نزدیک به «گودال دره‌ای» به وجود آورده است. علاوه‌براین، بخش‌های مختلف مسیر رودخانه توسط کوه چرمین احاطه شده‌اند که در منابع محلی ذکر شده است.
دیواره‌ها و اشکال سنگی
یکی از جاذبه‌های ملموسِ تنگه سازبن برای بازدیدکنندگان، دیواره‌های بلند سنگی آن است که در طول میلیون‌ها سال فرسایش یافته‌اند. این دیواره‌ها غالبا از سنگ‌های رسوبی یا لایه‌های آهکی تشکیل شده و خطوطی عمودی و افقی دارند که نشانگر دوره‌های زمین‌شناسی مختلف هستند. روی بعضی از سطوح، شیارها و زبری‌هایی دیده می‌شود که ناشی از جریان آب سیمره است و وجود ترک‌ها و شکافهای طولی، اشاره به روند شکافته‌شدن لایه‌ها دارد. منابع محلی به وجود «دیوارها و باورهایی از عهد باستان بر دیوارهای تنگه» نیز اشاره کرده‌اند که اهمیت فرهنگی این سنگ‌نماها را بیش از معمول کرده است. ضمنا ارتفاع دیواره‌ها ممکن است به چند ده متر برسد، به‌طوری که بازدیدکننده هنگام حرکت در لبه رودخانه احساس قرار گرفتن در یک دره باریک و مستحکم را خواهد داشت.
طبیعت و فعالیت‌های گردشگری
تنگه سازبن ترکیبی از دیواره‌های پرشیب و رودخانه‌ای است که چشم‌اندازهای آبی‌‍‌سنگی قابل‌توجهی را خلق می‌کند؛ رود سیمره در اعماق این دره جریان دارد و چشم‌انداز دره بیش از چند کیلومتر امتداد یافته است. دیواره‌ها در بخش‌هایی حدود ۱۵ تا ۳۰ متر ارتفاع دارند و فرسایش آهکی اشکال طبیعی جالبی پدید آورده است که برای زمین‌شناسان، گردشگران و عکاسان جذاب است.
از جمله فعالیت‌های قابل انجام و رایج در این تنگه می‌توان به قایق‌سواری در رودخانه، پیاده‌روی در حاشیه دره (دره‌نوردی) و تماشای پرندگان و پوشش گیاهی محلی اشاره کرد؛ همچنین نقاط مناسبی برای توقف کوتاه و گرفتن عکس وجود دارد که نباید این‌چنین موقعیت‌هایی را به راحتی از دست داد. علاوه‌بر زیبایی طبیعی، قلعه‌ای تاریخی در اطراف ورودی تنگه دیده می‌شود که پَرِ جذابیت فرهنگی آن افزوده است.
قلعه سازبن
قلعه سازبن بر فراز تیغه‌ای در ورودی تنگه مورد اشاره واقع شده است. این قلعه تاریخی که به ثبت ملی رسیده، در دوره ساسانیان به‌عنوان دژی نظامی و تفریحی برای شاهان ساخته شده است. موقعیت استراتژیک آن در کنار رودخانه سیمره و مشرف به دشت‌های اطراف، نقش مهمی در تامین امنیت منطقه داشته است. آثار باقیمانده از این قلعه شامل دیوارهای بلند، ستون‌ها و بخش‌هایی از سازه‌های آن است که هنوز هم مشهود هستند. این سازه‌ها با مصالحی چون سنگ، گچ و آجر ساخته شده و طول محوطه طولی آنها حدود ۱۰۰ متر و عرض آن نزدیک به ۱۰ متر برآورد شده است.
راه های دسترسی به تنگه سازبن
برای رسیدن به تنگه سازبن، ابتدا باید از شهر ایلام به سمت شهرستان سیروان حرکت کنید. فاصله حدودی بین ایلام تا بخش لومار در سیروان حدود ۱۰۰ کیلومتر است. وقتی به لومار رسیدید، مسیر ۲ کیلومتری به سمت روستای ورگچ را طی کرده و سپس وارد راهی فرعی می‌شوید که به تنگه منتهی می‌شود. در بخش نهایی برای ورود به خود دره اغلب لازم است از قایق استفاده کنید؛ چنانچه یا دسترسی زمینی به بعضی قسمت‌های دره دشوار بوده یا اینکه برای دسترسی به برخی بخش‌ها، باید تن به عبور از رودخانه داد.
اما، اگر با وسایل حمل‌ونقل عمومی عزیمت می‌کنید، می‌توانید ابتدا با اتوبوس یا مینی‌بوس به سمت سیروان بیایید، سپس، برای ادامه مسیر باقیمانده، می‌توانید از خودروهای محلی یا راهنمای محلی کمک بگیرید. توجه داشته باشید که مسیر فرعی پس از روستای ورگچ ممکن است در فصول بارانی و زمان جاری شدن سیلاب مشکل‌ساز شود، بنابراین توصیه می‌شود پیش از حرکت وضعیت جاده را بررسی کرده باشید.
بهترین زمان و شرایط بازدید
بهترین زمان برای بازدید از تنگه سازبن، فصل بهار است؛ دوره‌ای که این منطقه جلوه‌ای زنده و تماشایی از طبیعت غرب ایران را به تصویر می‌کشد. از اوایل فروردین تا اواخر خرداد، دمای هوا معتدل و جریان رودخانه سازبن در پرآب‌ترین حالت خود قرار دارد. در این فصل، پوشش گیاهی اطراف تنگه سرسبز و چشم‌انداز کوهستانی منطقه، با شکوفه‌های بهاری درهم آمیخته و منظره‌ای تماشایی پدید می‌آورد. در این زمان از سال، مسیر دسترسی به تنگه نیز ایمن‌تر و قابل عبورتر است و خطر لغزندگی ناشی از بارش‌های زمستانی کاهش می‌یابد. پیشنهاد ما به شما این است که می‌توانید در ساعات میانی روز، هنگامی که آفتاب بر دیواره‌های سنگی می‌تابد، از انعکاس نور بر آب زلال رودخانه منظره‌ای خیره‌کننده تماشا کنند. به‌علاوه، صدای جریان آب و وزش نسیم خنک در میان دره، فضایی آرامش‌بخش فراهم می‌سازد که برای طبیعت‌گردی، عکاسی و استراحت در دل طبیعت بسیار مناسب است.
سخن پایانی
اگر بخواهیم پایان خوبی برای تنگه سازبن در نظر بگیریم، همین بس که این تنگه آمیزه‌ای از طبیعت بکر و تاریخ کهن ایلام است؛ جایی که صدای رودخانه سیمره در میان دیواره‌های سنگی طنین‌انداز می‌شود و قلعه تاریخی سازبن بر بلندای آن، یادگار روزگاران گذشته را، یعنی همان دوران پرشکوه ساسانیان را یادآور می‌شود. بسیاری این منطقه را تنها مامن طبیعت‌دوستان و ماجراجویان می‌پندارند، اما تنگه سازبن فراتر از یک مقصد طبیعی است؛ دره‌ای که بازتابی از فرهنگ، تاریخ و روح کهن غرب ایران را در دل خود جای داده است. به عبارت دیگر، سفر به سازبن، سفری کوتاه اما پربار است؛ سفری که می‌تواند آرامش، زیبایی و شناختی عمیق‌تر از سرزمینمان «ایران» به همراه داشته باشد. در نهایت، اگر پیش‌تر به این تنگه سفر کرده‌اید یا قصد دیدنش را دارید، دیدگاه و تجربه خود را با ما و دیگر علاقه‌مندان به طبیعت ایلام و تاریخ ایران در میان بگذارید.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.